Сурия Исроилга дўстлик қўлини чўзадими?
Сурияда қарийб 14 йиллик урушдан кейин янги ҳукумат минтақавий муносабатларни қайта йўлга қўймоқда ва катта эътибор Исроил билан муносабатларнинг қандай ривожланишига қаратилмоқда.
Сурия ва Исроил ўртасида музокаралар бўлаётгани ҳақида хабарлар бор, ҳатто икки давлат ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш учун вақт белгилари ҳам тилга олинмоқда. Аслида, бу давлатлар 1948 йилги Араб-Исроил урушидан бери техник жиҳатдан уруш ҳолатидадир.
Қандай воқеалар содир бўлди?
Исроил оммавий ахборот воситаларига кўра, Сурия билан бевосита музокаралар бўлиб ўтди, улар муносабатларни нормаллаштириш тўғрисидаги келишувга эришиш имконияти ҳақида сўзлашган. Ҳар қандай келишув, эҳтимол, АҚШ орқали араб давлатлари билан Исроил ўртасида имзоланган Абраҳам келишувларининг давомчиси бўлади.
Абраҳам келишувлари – Дональд Трампнинг АҚШ президенти бўлган биринчи муддатида араб давлатларини Исроил билан муносабатларни расмийлаштиришга ундаш учун ишга солган юқори даражали ташаббус эди.
Ушбу келишувлар 2020 йил август ва сентябрь ойларида БАА ва Баҳрайн томонидан имзоланган, кейин эса Судан ва Марокаш ҳам қўшилган. Шундан сўнг, Трамп мазкур келишувни кенгайтиришга ҳаракат қилган ва бошқа давлатларни ҳам Исроил билан келишувлар имзолашга ундаган.
2025 йил май ойида Трамп Яқин Шарқнинг уч мамлакатини зиёрат қилган ва Саудия Арабистонида бўлиб турганида, Суриянинг янги президенти Аҳмад ал-Шараа билан учрашган ҳамда уни Исроил билан муносабатларни нормаллаштиришга ундаган.
Нормаллашиш мумкинми?
Аналитикларга кўра, келажакда мумкин, лекин ҳозирча бу деярли имконсиз. Сурия ёзувчиси Робин Яссин-Кассабнинг фикрича, Сурия ва Исроил ўртасида чуқур душманлик мавжуд, бу 1967 йилги уруш ва Исроилнинг Сурия Гола баландликларини босиб олиши билан янада кучайган.
Исроил мудофаа вазири Гидеон Саар айтганидек, ҳар қандай келишувда Исроил Гола баландликларини эгаллаганлигини талаб қилади ва Исроил армияси бу ҳудудда уйларни эгаллаб, одамларни ҳайдаб чиқарган. Аналитикларга кўра, кўплаб сурияликлар Гола баландликларини Исроилга беришга қарши, аммо ақлли музокараларни қўллаб-қувватловчилар ҳам бор.
Яссин-Кассабнинг айтишича, “Сурияликлар бўлинган… чунки бир томондан ҳамма чарчаган ва Сурия Исроилга қарши ўзини ҳимоя қила олмаслигини тан олади… шу боис ал-Шараа музокаралари яхши”.
1974 йилги тўхтатиш келишувига қайтиш энг реал вариантдир.
Яқинда нима ҳаракатлар бўлди?
Яқин кунларда Исроил расмийлари Сурия билан келишувга очиқ эканликларини билдиришди, ва Нетаньяҳу АҚШ махсус вакили Том Барракдан музокараларда ёрдам сўраган. Исроил Миллий хавфсизлик кенгаши раҳбари Цахи Ҳанегби Сурия расмийлари билан музокараларни назорат қилган. Ушбу музокараларда АҚШ вакили ҳам иштирок этмоқда ва музокаралар “илгарилаб бормоқда”, дейилади.
Аль-Шараа яқиндагина бошқарувга келган ҳукумат атрофидаги манбалар Исроил агрессиясини тўхтатишни сўраб, тўлиқ нормаллашишни талаб қилмасликни исташмоқда.
Сурия музокаралардан нимани истайди?
Сурия Исроилнинг ҳудудга қилинган ҳужумларини тўхтатишини хоҳлайди. Кўплаб сурияликлар учун Исроилнинг Гола баландликларини кенгайтирган босқини хавотирлидир; лекин ал-Шараа ҳукумати босиб олинган ҳудудларни қайтаришни талаб қиладими, бу ҳозирча аниқ эмас. Бироқ, Сурия Гола баландликларининг асосий қисми ва сўнгги бир йилда босиб олинган ҳудудлардан Исроилни чиқаришни хоҳлайди.
Исроил янги Сурия ҳукуматига Дамашқ жанубида, Исроил чегараси яқинида ҳарбий жойлаштирмаслик ҳақида ҳам таҳдид қилган.
Шу ерда Исроил Суриядаги друш жамоасини ҳимоя қилиш номида жанубий Суриядаги секта низоларига аралашишни режалаштирмоқда. Друш жамоаси орасида янги ҳукуматга нисбатан ишончсизлик бўлса-да, кўпчилик Исроилнинг бу аралашув таҳдидини Сурия аҳолисининг орасида низо келтириш учун режали ҳаракат деб баҳолайди.
Исроил нимани истайди?
Нетаньяҳу 1974 йилги ҳужумни тўхтатиш келишувини янгилашга асосланган хавфсизлик келишувини ва Сурия билан тўлиқ тинчлик режасини хоҳлаяпти. АҚШ вакили Баррак Сурия ва Исроил ўртасидаги муаммони “ҳал этиладиган” деб ҳисоблайди ва уларни “агрессияга қарши келишув” билан бошлашни таклиф қилган. Гола баландликларининг босиб олинган ҳолати кўплаб сурияликларни норози қилади.
Яссин-Кассабнинг айтишича, бу ал-Шараа учун жуда сиёсий жиҳатдан қийин, ҳатто АҚШ босими ва Исроилдан доимий таҳдидлар остида ҳам.
Исроилда қўшимча шартлар ҳам бор: Сурияда турк ҳарбий базалари бўлмаслиги, Эрон ёки Эрон қўллаб-қувватловчи гуруҳлар, жумладан Ҳизбуллоҳнинг йўқлиги ва жанубий Сурияни демилитаризация қилиш кабилар.
