Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (14-қисм)

Ислом машинистларни сўроқ-саволга тутиб ўтирмади. Ўзларига камарларини ечтирди. Ахир боғлаш учун бошқа нарса йўқ-да. Кейин шимнинг камари жуда қулай. Ислом шу пайтгача нечта асирни кишанлаган бўлса, барига шу бир хил услубни қўллаган.

Орқага қайирилган қўлларга оёқлардан ҳам биттаси қўшилганди. Шундай экан, машинистлар ҳатто жойларидан қимирлай олишмасди.

— Сенлар ҳам худди менга ўхшагансанлар. Озор етказишга ҳаққим йўқ. Айбларинг поездни бошқаришни билганларинг. Аммо ҳозир сенларни шу ҳолда қолдиришим керак. Ишларимни битиришим билан қўйиб юбораман, — деди Ислом уларга.

— Ҳеч қурса, гуноҳимизни айтганингда… — дея юзини буриштирди эллик ёшга бориб қолган машинист.

— Айтдим-ку, гуноҳинг йўқ деб. Сен шўринг қурғур бир пайтлар Николай пошшога хизмат қилгансан. Энди қизилларга. Ҳатто бировнинг мушугини пишт демагансан. Туркистонга ҳайда дейишган. Ҳайдагансан. Бўпти, менинг вақтим зиқ.

Ислом аввал вагондан Иван Николаевич билан Арсенни туширди. Уларни бир-бирига қарама-қарши қилиб ерга ёнма-ён ўтқазди.

— Агар жонимиз омон қолсин десанглар, ортиқча ҳаракат қилмайсан. Ҳаракатларингнинг сариқ чақалик фойдаси йўқ. Аммо мен ўлдириб қўйишим мумкин, — дея уларни қўрқитди. Сўнг ўзига қўриқчи бўлган йигитни олиб тушди. Ахир у ҳам тирик қолишга мушарраф бўлганлардан эди.

— Сен! — дея бирдан қутурди Арсен. — Нега буни қўйиб юбординг?!

— Мен ҳеч нима қилмадим. Мен бунинг қаердан келиб қолганини ҳам билмайман, — деди унга жавобан қўриқчи аскар қўрқа-писа.

— Арсен! Аслида, сен мен тўғримда тўғри гумонга борган эдинг. Аммо калланг ишламади. Шу вагон деразасидан чаққонроқ дошқурни томга чиқаришинг керак эди. Сен бўлсанг, энг бўлмағурини танладинг, — деб кулди Ислом.

— Ана! — дея орқадаги Иван Николаевични туртди Арсен. — Мен сенга нима дегандим? Мен сенга бирдан отиб ташлайлик демаганмидим?! Ҳеч қурса, шу деразани михлаш керак эди. Ҳаммасига сен… Сен айбдорсан!..

Иван Николаевич унга жавоб бермади. Бошини эгганча ўтираверди.

Ўзининг жаҳлига чидаёлмаётган Арсен эса гапириб бўлганидан кейин ҳам уни бир неча марта турткилаб олди. Сўнг:

— Сени трибуналга топшираман! Керак бўлса, сени ўзим суд қиламан! Ҳали бу қанча қизил аскарларни ўлдирган!.. — дея ўшқирди.

Ислом аёллар вагонини очиш учун кетаётганди. Бирдан юришдан тўхтади. Изига қайтди. Арсеннинг қаршисига келиб, унинг башарасига тикилди.

— Асирга олинган учта дошқургина ҳозирча тирик. Қолганлари аллақачон асфаласофилинга равона бўлган. У ерда ҳаммаси бир бўлиб сени кутиб туришибди. У ерда ҳамма ҳақиқатни билиб олишди. Биринчи бўлиб улар сенга жазо беришмоқчи! — деди.

— Нима? Ҳаммаси?! Қандай қилиб?! Бўлиши мумкин эмас. Эшитдингми, Иван Николаевич, бу ҳамма қизил аскарларни, инқилобчиларни…

— Шошма! — дея бирдан унинг гапини бўлди Ислом. — Қанақа қизил аскарлар?! Уларингнинг ҳаммаси босқинчилар эди. Бировнинг юртини талаш учун кетишаётганди. Сенлар ўз юртининг озодлиги учун курашаётганларга «босмачилар» деб ном қўйиб олгансанлар. Асли босмачи сенларнинг ўзларинг!

Ислом шундай деб ўтирди-да, Арсеннинг ёқасидан олди.

— Гапир, итнинг боласи! Битта калла учун қанча пул олгансан?! Нечта бегуноҳ болани чопиб ташлагансан?! Қанча қиз-жувонни зўрлагансан?! Гапир, мараз!..

У чидаёлмади. Бор кучи билан Арсеннинг, қўллари орқасига боғланган дошқурнинг башарасига мушт туширди. Бир пайтнинг ўзида иккита қарсиллаш эшитилди. Бири Ислом унинг жағига урганидан чиққан бўлса, иккинчиси суякларнинг синганидан. Аммо бу ҳам Исломни тўхтата олмади. У чўнтагидан наганни олди-ю, Арсеннинг кўксига иккита ўқни қадади.

— Мен ҳеч нима қилмаганман! Мен энди ўн саккизга кирганман. Мени Туркистонга мажбурлаб олиб кетишаётганди! — дея бирдан йиғлаб юборди қўриқчи аскар. — Илтимос, мени ўлдирманг! Менинг ёлғизгина онам қолган. Менинг севган қизим бор, Надя!

Ислом унга ачинди. Сўнг қўлини силтади ва аёллар вагони томонга шошди. Вагоннинг ташқари томондаги катта эшигини жаҳл билан очди.

— Тушларинг, қий-чув қилмасдан тушларинг. Аяб ўтирмайман! Бўлларинг! — дея бақирди.

— Сен нима бало қилаяпсан?! — деди унга қўлларини белига тираб олган Виктория.

Ислом қўлидаги тўппончадан осмонга ўқ узди. Шу биттагина ўқ ҳеч бир саволга ўрин қолдирмади. «Маданиятли» жувонлар бирин-кетин вагондан пастга сакраб туша бошлашди.

Ислом уларнинг ҳаммасини бир мурда ва икки қўли боғлиқ ҳарбийнинг ёнига сафга тизди.

— Сенлар нимага Туркистонга бораётгандинглар? — деб сўради улардан Ислом.

Аёллар бир-бирларига қарашди. Гапиришга қўрқишди. Ахир Исломнинг қўлида тўппонча бор. Камига унинг бир марта осмонга ўқ узганини ўз кўзлари билан кўришди. Яна отишмадан, портлашлардан ҳам хабарлари бор. Боз устига, у яқингинада Арсенни ҳам отиб ташлади. Отганини кўришмади, бироқ Арсеннинг ўлигини кўришди. Отиши мумкин бўлган одам, бу — Ислом.

Улар бу йигитни дастлаб бунақа ваҳший деб ўйлашмаганди. Кўринишидан сира ўхшамайди. Ҳатто у чиройли ҳам. Бир-икки жувон буни анави Арсен билан Иван Николаевичдан, ҳаттоки сира ҳоли-жонларига қўймаётган махсус қўриқчилардан ҳам ўлса ўлиги ортиқ экан, дейишганди. Энди эса юраклари ёриламан деб турибди.

— Биз, — деди анча ўзини йўқотиб қўйган Виктория, — Туркистонда замондан орқада қолган хотин-қизларни янгича ҳаётга ўргатиш мақсадида…

— Фоҳишаликними?! — деди бирдан Ислом унинг сўзларини бўлиб.

— Йўқ, биз ленинча…

— Тупурдим ўша Ленинингга! Башараларингни, кийинишларингни ўзларинг кўрганмисанлар?! Ҳали манзилга етмасдан фоҳишалик қилиб кетаяпсанлар-ку! Шу исқиртликларингни бизнинг аёлларга ўргатмоқчимисанлар?.. Шу ерда қоласанлар!..

— Лекин, — деди аёллардан бири. У бошқаларига нисбатан анча кўркам эди. У фақатгина Иван Николаевичнинг кўнглини оларди. У бошлиқларга аталганди. — Бу ер чўл-ку. Бирорта ҳам дарахт кўринмайди. Ҳаммамиз ўлиб кетамиз.

— Жонингни асра. Ҳаракатингни қил. Ҳозир-ку эрталаб. Бир оздан кейин офтоб шунақа қиздирадики, бу томонларга келганингга пушаймон ейсан. Буйруғимни эшит!.. Ортингга бурил. Токи мен тўхта, демагунимча югурасан. Агар кимда-ким орқада қолса, дошқурлардай ўлим топади!..

Аёллар унинг айтганини бажаришга шошишмади. Бир-бирларига қараб тураверишди. Шунда Ислом қуролини ишга солди. Яна осмонга ўқ узди. Шундан кейин жувонлар ортларига ўгирилиб югуришга тушишди.

— Битта қолмай ҳаммаси сувсизликдан қирилиб кетади, — деди уларнинг ортидан қараб қолган Иван Николаевич, — ҳеч қурса, аёл эканликларини ҳисобга олсанг бўларди.

— Сенлар менинг юртимдаги аёлларнинг аёлликларини ҳисобга олганмидинглар?! Ўлиб кетишларини истамасанг, ўзинг уларни бу ердан олиб чиқасан, — деб Ислом паровоз томонга юрди.

Машинистларнинг қўлларини, оёқларини ечди. Паровозга чиқарди.

— Тез ҳайда! — дея буйруқ берди.

Жойида бироз пишпишлаб турган паровоз мўрисидан оппоқ тутун чиқариб аста-секин юра бошлади, кейин тезлашди.

Ислом машинистлар билан бирга эди. Уларнинг хатти-ҳаракатларини кутиб турарди. Машинистларнинг ҳар иккиси ҳам сира маккорга ўхшамайди. Улар оддий ишчилар. Улардан ёмонлик чиқмайди.

— Менга қара, — деди ёши улуғ машинист, — битта чексам майлими?

— Майли, — деб кулиб қўйди Ислом. Унинг шу кулиб қўйиши машинистга дадиллик берди. У ўтирди-да, чўнтагидан қоғоз парчасини олди, унинг устига шоша-пиша тамаки тўкди, сўнг ўради. Охирида қоғозни тили билан ялаб қўйди, сўнг тутатди. Тутунни ичига чуқур тортди ва секин ўрнидан туриб, Исломга қўлини узатди.

— Танишайлик, менинг исмим Александр Владимирович, сен шунчаки Саша десанг ҳам розиман, — деди.

Ислом унга қўлини берди, сўнг:

— Нега танишгингиз келиб қолди? — деб сўради.

— Нима қилай, Феодорнинг ишини кўраяпсан. У ўзи жуда камгап йигит. Печга кўмир ташлайди, бўш пайтида менга ўхшаб чекади. Кейин бир нималарни хаёл суриб ўтиради. У билан гаплашиб, одам барака топмайди. Сен гаплашадиганлар хилидан экансан. Кўринишинг айтиб турибди, — деб яна ичига тутун ютди Саша.

— Бўлса бордир. Аммо ҳозир эмас.

— Нега?

— Ишларим жудаям кўп.

— Қўқонгача ёнимда кетмоқчимисан?

— Албатта. Бундан бу ёғига, сиз ҳурматли Александр Владимирович, Феодор ва мен — Марат биргамиз. Ҳамсафармиз.

— Шерикларинг-чи?

— Шерикларим мени Қўқонда кутиб олишади.

— Бу ердагилар-чи?

— Бу ерда қолади. Сиз эшелонни тезлаштиринг.

— Энг катта тезликка қўяман.

— Шундай тез юрингки, от етолмасин.

— Етолмайди. Кейин бу ерда отлар нима қилсин? Аммо портлатганингда, орқамиздаги вагон узилиб қолмагани яхши бўлди. Йўқса, биз эшелонни судраб кетолмаган бўлардик.

— Саша амаки, оилангиз борми?

Александр Владимирович чуқур хўрсинди.

— Нима бўлган уларга?

— Мен у пайтларда Питерга қатнардим. Охирги марта бориб қайтиб келсам, мен яшайдиган кўп қаватли уй вайронага айланибди.

Александр Владимирович шундай дейиши билан кўзларида ёш ҳалқаланди. У ютиниб қўйди ва сўзини давом эттирди.

— Битта қизим, битта ўғлим ва хотиним бор эди. Биз ниҳоятда аҳил эдик. Мен уларнинг ҳаммасини яхши кўрардим… Бирортасини ҳам тополмадим. Суриштирдим. Айтишларича, «оқлар» уларнинг учаласини ҳам қаёқларгадир олиб кетишибди.

— Нега?

— Билмадим.

— Сиз ишондингизми?..

— Кўрганлар шундай дейишди-да, нима қилай?

— Саша ака, сиз ишонманг. Ҳеч кимга ишонманг. Бир куни улар ўзларининг оёқлари билан кириб келишади. Агар ҳақиқатан ҳам «оқлар» олиб кетишган бўлишса уларни жин ҳам урмаган бўлади…

— «Қизиллар» олиб кетишган бўлишса-чи?

— Унда билмадим. Ноумид шайтон. Худодан сўранг.

— Сен художўймисан?

— Ҳа. Хуллас, гап бундай, кечга яқин тормозни босасиз. Тўхтаймиз.

— Нега?

— Менинг яна қиладиган ишларим бор.

Шу билан Ислом суҳбатга якун ясади. Чунки қилиб қўйган ишлари уни қанчалик ерга босаётган бўлса, қилиши керак бўлганлари баттар эзарди. Ахир у ўйнаб-кулгани, яқин қариндошлари билан дийдорлашгани кетмаяпти. Олишувга бораяпти. Яна қанчадан-қанча одамни ўлдиргани кетаяпти. Ана шунда, эҳтимол, унинг ўзи ҳам ўлиб кетар. Қариндошларини, ота-онасини кўриш насиб этмас… У додлаб юбораёзди ва Саша амакининг юзига қаради. Унинг бор-йўғи йўқотгани — оиласи. Унинг йўқотиши Исломнинг йўқотганлари олдида зиғирча ҳам келмайди. «Нега йўқотдим, деган хаёлга бораяпман? Балки йўқотмагандирман. Мен Москвадаги қаҳвахонада учратган тўртта турқи совуқ дошқурнинг гапларини эшитиб шундай хулосага келдим. Кейин бошқалардан эшитганларим қўшимча бўлди. Қутурдим. Росмана қутурдим. Шунинг учун кўзимга ким душман кўринса, Азроилга жонини олишга ёрдам бераяпман…»

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.