Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (21-қисм)

Бу тун Ислом Рисолатни кечагидан ўн баробар кўпроқ яхши кўрди. Рисолат ҳам у билан бир тану бир жон бўлишга тиришди. Айтдики: «Агар сиз келмаганингизда, бир ёқли бўлардим…» деб.

— Ҳаммаси олдинда. Ҳаммаси зўр бўлади. Фақат мен сендан бошқасига уйланмасам керак, — деди Ислом.

— Нега? Бобомнинг, қишлоқ кексаларининг айтганларини қилмайсизми? — деди ич-ичидан хурсанд бўлган Рисолат.

— Менинг мутлақо вақтим йўқ. Мана, бугун сен билан хотиржам тунни ўтказаяпман. Кейинги тунларим бундай бўлмайди. Сен билан ҳам оз кўришамиз. Шундай экан, қандай қилиб мен яна бошқа қизларга уйланаман?

— Бир ёққа кетасизми?

— Ҳа.

— Мен ҳам сиз билан кетаман.

— Йўқ. Жуда хавфли. Бунинг устига, мен узоқламайман. Агар сен қишлоқда бўлсанг, мен хотиржам бўламан. Ундан кейин сингилларимга ҳам қараб турасан.

Янги келин-куёв. Куёв висолга тўймаслиги керак. Аммо Ислом эртароқ тонг отишини кутди. Ҳатто сабри етмади. Бу қишлоқда хўроз йўқ. Агар бўлганида ҳам ҳали қичқирмаган бўларди. Ислом кийиниб, ташқарига чиқди. Сўнг хотинини қўлтиқлаб, марҳум Ҳотам бобонинг уйига олиб борди. У ерда унинг сингиллари қишлоқнинг бошқа аёллари билан ухлаб ётишибди.

— Кир, бировга билдирмасдан, чеккада ётвол. Агар сезиб қолишса, мени иш билан кетди, деб айт. Кечгача келаркан, деб айт, — дея хотинига тайинлади.

У Бешкапани яхши билади. Тез юрсанг, пешингача етиб борасан. Яна у ерда илгаридан бойлар кўп бўларди. Умуман, одамлар айтишардики, Бешкапада камбағалнинг ўзи йўқ. Чунки қишлоқ пайдо бўлгандаёқ у ерга бойлар бориб жойлашган. Бунга анча бўлган. Ҳозир ўша бойларнинг авлодлари яшашади. Асосан, савдогарлик қилишади. Улар бошқача фикрлашади… Бошқа томондан олиб қараганда, Исломнинг тоға юрти. Онаси шу қишлоқдан. Баҳром савдогарнинг ўртанча қизи. Беш тоғаси бор. Бешаласи ҳам юртма-юрт юрадиган одамлар… «Нега шунча тоғам бўла туриб, менинг уйимдагиларни қириб ташлашса ҳам, қўл қовуштириб ўтиришди? Хабарлари йўқмиди? Йўқ. Бўлиши мумкин эмас. Мен бир неча минг километр нарида нима бўлгани тўғрисида эшитаман-у, булар Бачқирнинг биқинидаги қишлоқда яшаб, билишмайдими? Икки жиянини ўлдиришибди. Поччаларини ўлдиришибди. Жондай сингиллари ўлибди. Яна иккита қиз бола жиянлари ёлғиз қолишибди-ю, булар пулларини санаб ўтиришибдими уйларида? Ҳа, айтадиган гапларим кўп экан. Эзадиган сўзларим кўп экан», дея кўнглидан ўтказди Ислом йўлда кетиб борар экан.

Вақт пешинга яқинлашган эди. Ҳадемай, қишлоқнинг қораси кўриниши керак эди. Ана шу пайт Ислом шовқин-суронни ва милтиқ овозини эшитиб қолди ва бирдан юришдан тўхтади.

Ислом ўйдим-чуқур, қинғир-қийшиқ тупроқ йўлдан эмас, чангалзорлар оралаб кетаётганди. Шуниси қулай, бировга дабдурустдан дуч келиб қолмайди. Оддий одамлар ҳеч қачон чангалзор ораламайди. Сабаби илонлар бор, чиябўри изғийди. Агар чиябўри бўлса, тупроқ йўлда ҳам бемалол ҳужум қилаверади. Аммо, барибир, одамлар овлоқда юришмайди.

У секин ўтирди. Диққатни қулоғига жамлади. Бақир-чақир аралаш кулги. Демак, қандайдир базму жамшид. Қишлоқнинг одамлари, албатта, бундай нарсалардан йироқда. Айниқса, ҳозирги расво замонда. Улар чангалзор ўртасида эмас, ҳатто қишлоғида, ўз уйида юрак ҳовучлаб ўтиришади. Демак, булар «қизиллар». Бошқа биров эмас. Унинг аввалги тахмини шундай бўлди ва бироз ўтиб, тахмини ўзини оқлади.

У бироз энгашиб, ярим югурганча шовқин-сурон бўлаётган жойга яқинлашди.

«Қизиллар» айшу ишрат оғушида эдилар. Уларнинг аксариятини дошқурлар ташкил этишарди. Кеча тунда улар учта қишлоқни вайрон қилишди. Олдин «босмачилар» кийимини кийишди. Уч қисмга бўлинишди. Учта қишлоққа йўл олишди. Албатта, ораларида биттадан сарт бор эди. Сартки, иймон деган нарса умуман бўлмаган. Инқилобдан олдин қул бўлган. Ўзига тўқ, бой одамларга нисбатан тиш қайраган эди. Ана ўшалар ҳозир «қизиллар»нинг сафига қўшилиб олиб, ўзларининг миллатдошларининг шўрини қуритиш билан шуғулланишаётганди… Буйруқни Абрамов берган. Абрамов буйруқни Тошкентдан олган. Тошкентга Ленин шунақа буйруқ жўнатган. Миллий озодлик ҳаракатининг жангчиларини «босмачилар» деб эълон қилиш, уларнинг кийимларида қишлоқ ва овулларга бостириб кириб, халқни талаш ҳамда шу орқали миллий озодлик ҳаракати жангчиларини халқнинг кўзига ёмон кўрсатиш… «Бирортанг қишлоқларга бостириб кирганларингда гапирма. Сартлар гапиришсин. Сартлар бақиришсин. Ана шунда қишлоқ одамлари «босмачилар» бостириб киришди, деб ўйлашади… Худди мана шулар худди ана шу ишни қилиб келишган эдилар. Энди кайфу сафо. Иккита ўлжа-қўй сўйилган, сихларга тортилган, чўғда турибди. Бир қисми аллақачон пиширилиб, еб бўлинди. Шу билан бирга дошқурлар ҳамиша ўзлари билан олиб юрадиган аччиқ, сассиқ, ҳушни олувчи қип-қизил ичимликдан ҳам анча-мунчаси ичилди. Энди «қизиллар»нинг ҳаммаси, жумладан, уларнинг сафларига қўшилган сартлар ҳам ширакайф эдилар. Бошқа юмуш тополмаганликларидан бўшаган шишаларни милтиқдан нишонга олиш мусобақасини ўтказишаётганди. Албатта, чор тарафга қўриқчилар қўйилганди. Бироқ улар ҳам кайфда эдилар-да. Душман кутилмаганда пайдо бўлиб қолиши, буларнинг мастликларидан фойдаланиб, битта қолдирмай қириб ташлашлари мумкинлигини аллақачон унутишганди. Гарчи Эргаш қўрбоши ўлдирилган эса-да, Мадаминбек қўрбоши, Холхўжа қўрбошилар бор эди. Уларнинг сафлари анчагина катта эди. Дошқурлар, энг аввало, шулардан қўрқишарди… Бироқ шу қўрқув ҳозир унут бўлди.

Сарт ўқ узди, шишага теккизолмади. Дошқур отди, теккизолмади. Бақир-чақир, қий-чув бўлди. Ҳар иккиси ҳам турган жойларида икки шиша тўла қизил заҳар-заққумни ича бошладилар. Уларнинг атрофини ўраган «қизиллар» қарсак чалишарди…

Ислом мийиғида кулди ва секин эмаклаганча ўзи томонда турган, аммо кўзини «ўйинчилар»дан узмай, жойи келганда бақираётган қоровулга яқинлашди. У ёввойи жийда ортига келиб яширинган Исломни мутлақо сезмади.

Ислом секин ўрнидан турди. Айтганча, бу ерда олтита палатка бор. Тўқсон фоизи дошқурлардан иборат «қизиллар» икки кун шу ерда дам олишни ихтиёр этишган. Ахир отларда бўлса-да, анча йўл босиб келишган, бунинг устига, қишлоқларга ҳужум қилишган. Гарчи уларга биров қаршилик қилмаган эса-да, оддий одамларнинг бор-будларини тортиб олишга ва бўйи етиб қолган йигитчаларни ўлдиришга куч сарфлашган, чарчаган эдилар. Шу ерда икки кун дам олганларидан кейин Сааковнинг буйруғига биноан Андижонга бориб, у ердаги гарнизонга қўшилишлари керак.

Ислом қоровулнинг ортидан келиб, унинг томоғидан бўғиб, овозини чиқармай чангалзорга олиб кирди ва шу ерда бўғиб ўлдирди. Кейин дарров унинг кийимларини ечиб, ўзи кийиб олди ҳамда милтиғини елкасига осиб, «қоровуллик» вазифасига турди. Шу баҳонада палаткаларни яна бир марта кўздан кечира бошлади. Аскарларни санади. Ҳаммаси бўлиб йигирма иккита экан. Шу йигирма иккита аскар учта қишлоқни хонавайрон қилиб ташлаганди. Агар ана шу қишлоқларнинг одамларида ҳам улардаги қуроллар бўлганида эди… Агар Қўқон хони айшу ишратдан ортиб, одамларга бир нималар илинганида эди… Агар Қўқон хони қишлоқларнинг йигитларига йўл очиб берганида эди… Нуқул атрофидагиларнинг мешқоринларини каттартириш билан шуғулланмасдан, ҳеч бўлмаганда, ҳарбий мактаблар очганида эди… Агар Қўқон хонининг атрофини канадай ўраб олган амалдорлар нафсларини бироз тийиб, атрофга қараб қўйганларида эди… Шу қишлоқларнинг одамлари орасидан душманга қарши кураша оладиган забардаст йигитлар пайдо бўлишарди. Гарчи қўлларида қуроллари бўлмаса-да, душманнинг қуролини тортиб олишнинг йўлини қилишарди. Бор-будларидан айрилиб шарманда бўлишмасди…

Кайфнинг зўри аллақачон сергакликнинг устидан ғалаба қозонганди. Аҳвол шундай эдики, биров айни пайтда келиб, қўпол қилиб айтганда, орқаларини кесиб кетса ҳам билишмасди… Сал пичоққа даста бўладиганлари бўш шишани нишонга олиш ўйини билан машғул. Улардан бундайроқлари қоровулликка келишаяпти… Худди шунақалардан биттаси Исломнинг ёнига келди. Келганда ҳам милтиғини ерга судраб келди ва уни Ислом билан бирга ўлим кутиб олди. Ислом олдин уни орқадаги чангалзор ортига олиб ўтди. Сўнг бўғиб ўлдирди. Кейин душманнинг иккала гранатасини ҳам олиб, қайтиб жойига турди. Яна бир марта айшу ишрат гирдобидагиларни кузатди. Сўнгра секин улар томонга яқинлаша бошлади.

Чайқалганча шишани нишонга олаётган дошқур у томонга қараб ўшшайди.

— Сартлар бу ишни қила олишмайди, — дея ғўлдиради рус тилини бузиб, сўнг тепкини босди. Табиийки, ўқ бутунлай бошқа ёққа кетди.

— Оғайни, тамом бўлибсан-ку, маст бўлиб қолибсан. Кел, мен сени шу ернинг ўзига ётқизиб қўяман. Битта ухлайсан. Қотасан, — деди Ислом унга яқинлашиб.

— А?! — деб кўрсаткич бармоғини юқорига қилди дошқур «қизил» аскар. — Тўғри. Тўғри. Мен, мен…

У бошқа гап гапиришга улгуролмади. Ислом бошқаларга кулиб қараганча унинг бўйнидан қучди. Шу аснода иягини қаттиқ тортган эди, унинг бўйни қирсиллади. Шу билан тана бўшашди. Ўлди. Ислом уни секингина ётқизиб қўйди.

— Сен, сен, — деди бошқа бир дошқур ўлик шеригини Исломга кўрсатиб, — ухлатиб қўйдинг.

— Ҳа, ухлатиб қўйдим. Кўрдингми, бир деганда ухлаб қолди. Энди маза қилади. Сен ҳам шуни хоҳлайсанми?

— Мен, — деди турган жойида тебранган дошқур, — ухламайман. Сен сартми?

— Ҳа, сартман.

— Сарт. Ҳе, сарт, сен ўрисчани биладиган сартми?

— Ҳа, биладиган сарт.

— Сен қаердан келдинг?

— Ҳов, анави ёқни кўраяпсанми? — дея чангалзор томонни кўрсатди Ислом.

Дошқур бошини ликиллатиб шу томонга ўгирилди. Айни лаҳзани кутган Ислом унинг оёқлари орасига чунонам тепдики, дошқурнинг нафаси қайтиб, кўзи олайди ва икки букилиб қолди. Ҳа, оғриқ жуда ёмон эди. Унинг кутилмаганда келиши эса дошқурнинг нафасини бўғиб қўйган эдики, у ҳатто бақиришга ҳаво тополмай қолди. Бундай қилиш Исломга ўқитилган эди. У «наган»нинг дастаси билан дошқурнинг орқа миясига урди. Шу билан ёвузликни, тубанликни ўзига касб қилиб олган душман дунё билан хайрлашди.

Буларнинг барини яна иккита сарт кузатиб турган эди. Иккиси ҳам «қизиллар»дан эди. Улар озми-кўпми Исломнинг нима қилганлигини тушунишди ва бир-бирларига қараб олишди. Сўнг ҳар иккови ҳам милтиғини ўқлашга тушди. Шунинг ўзиёқ уларнинг мақсадларини аён қилган эди.

— Қанчалик истамайин, лекин шунга мажбурман. Индамасам, мени ўлдирасизлар, ўлдирсам юрагим эзилади. Тирик қолдирсам мени сотасизлар, — деди уларга Ислом ўзбекчалаб.

Анавилар ҳайрон бўлишди. Кейин нажот истаб атрофга аланглашди. Ислом эса гапириб бўлиши билан тўппончасидан иккита ўқ чиқарди. Ўқлар сартларнинг кўксиларига санчилди. Шу билан кейинги кунларини ўз юртдошларини, миллатдошларини, диндошларини сотишга сарфлаб келаётган ва ҳозирдан дошқурлар каби маст бўлиб олишган иккита сартнинг умрига нуқта қўйилди.

Бу ердаги отишмаларга нарироқда думалаб ётганлар, шунчаки осмонга қараб ётганларнинг қулоқлари ўрганиб қолганди. Аслида, агар маст бўлишмаганида, тўппонча овози билан милтиқнинг овозини фарқлашлари керак эди. Лекин кайф, ҳали айтганимиздай, зийракликни олиб қўйган эди-да.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.