Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (29-қисм)

— Айтдим-а, бунча ҳунар қаердан, деб, — деди Улуғмурод, — Рости, томошаси зўр бўларкан. Баъзиларини ҳатто кўзим илғамай қолди. Ислом яқинлашиб боради. Душман бирдан ўз-ўзидан ерга йиқилиб тушади-да, жон беради. Ҳавасим келди.

— Сен мендан зўрроқ бажарасан, агар айтганларимни қилсанг.

— Гап бўлиши мумкинмас. Керак бўлса, ухлама десанг, ухламайман.

— Қорнинг очқамадими?

— Очқади, — дея жавоб берди Улуғмурод.

— Менинг ичакларим бўлса бир-бирига ёпишиб кетди. Анави қизилларнинг қопларини олиб кел.

— Бўлди, ҳозир. Бештанг мен билан юр.

Овқатдан кейин Ислом шогирдларига ҳеч нима ўргатмади. Тўғрироғи, фақат назарий жиҳатини тушунтирди. Ўзи кун ҳам энди уфққа ёнбошлай бошлаганди. Бир нарсани ўргатар-ўргатмас, кун ботади… Бунинг ўрнига жанг қилиш қонун-қоидаларини сўзлаб берди: тўппонча, милтиқнинг қанча турлари бор? Улардан қанча масофадан нишонни мўлжалга олса бўлади? Граната нима, ундан қандай фойдаланиш мумкин ва ҳоказо…

Қоронғилик туша бошлагач:

— Ҳамма уйига борсин. Эртага қуёш чиқишини мана шу ерда кутиб оламиз, — деди. Кейин ўзи ҳам улар билан бирга қишлоқ ичкарисига кирди. Мақсади —тоғасиникига бориш эди.

Тоға билан унинг суҳбати жуда узун бўлди. Кўпроқ тоға сўради, Ислом жавоб берди. У эшелондаги дошқурларни қандай қилиб йўқ қилганлигини гапирганида эса киприк қоқмай тоға жиянига тикилиб ўтирди. Қувончдан кўзлари порлади.

— Ўзимнинг паҳлавон жияним! — дея Исломнинг елкасига қоқиб қўйди.

Эртасига айтилган пайтда ҳамма йиғилди. Ҳатто айримлар ҳали тонг отмасидан келиб олган экан. Уларнинг сўзларига қараганда, ухлай олишмабди ичлари ёниб.

Ислом олдин уларни югуртирди. Ҳаммаси чопонини ечиб ташлаб югурди. Кейин эмаклашни бошлаб юборишди… Аслида, улар: «Келамиз, Ислом қўлимизга биттадан милтиқни тутқазади. Биз отишни бошлаб юборамиз. Бир кунда шунчалик мерган бўламизки, учиб кетаётган чумчуқнинг кўзидан урамиз», дея ўйлаган эдилар. Бироқ кутилмаганда, Ислом бутунлай бошқа нарсани бажаришни буюрди.

Пешингача уларнинг тинка-мадорлари қуриди. Амаллаб намоз ўқишди. Сўнг: «Бунчалик қийин бўлмаса! Бунақада ҳаммамиз икки кунда тамом бўламиз. Сал енгиллаштир», — деб норози бўлишди.

Ислом уларга бақириб берди.

— Қишлоқда қанча аёл бор?! Уларнинг ҳаммасини хўрлашларини истайсанларми?! Қолган чолларнинг ўлдирилишини, ёш болаларнинг мутлақо етим қолишларини, очликдан ўлиб кетишларини истайсанларми?! Агар шундай ниятларинг бўлса, умуман, қўлларингни совуқ сувга урманглар! Уйларингга бориб, носни чекиб ётаверинглар, мен ҳам қишлоғимга кетаверайин! Бизга Ватаннинг нима кераги бор?! Тўғрими?! Ана, келиб босиб олишсин, ўзи шундоқ ҳам босиб олишган. Энди қул қилиб ишлатишлари, динимизни, иймонимизни оёқости қилишлари қолди. Уни ҳам бемалол қилаверишсин. Орадан сал ўтмай, ҳаммамиз худди улар каби чўчқадай еб-ичиб, маст бўлиб, тўғри келган жойда ётиб қолаверамиз! Керакми шу сизларга?!

Қишлоқ йигитларининг ҳаммасининг боши эгик эди. Ҳеч ким миқ этмади.

Пешиндан кейин ўқ отиш машғулотлари бўлди. Бир марта яхшигина дакки эшитган йигитлар Исломнинг ҳар бир топшириғини чин кўнгилдан бажаришга киришишди. Аммо нишонни мўлжалга олиш ҳам улар ўйлаганчалик осон иш эмас экан. Йигирма икки йигитдан фақат иккитаси биринчи уринишда аниқ ота олди. Қолганлари… Баъзилари ҳатто кўзларини юмиб тепкини босишди. Бўлмаса, Ислом қанча тайинлаган эди: «Кўзингни юмма, милтиқ сени бир нима қилиб қўймайди», деганди. Бироқ, барибир, тепкини босаётганларида кўзлари юмилиб кетди. Ана ундан кейин Ислом яна уларни гап билан савалади.

Кечга яқин эса Исломнинг шогирдларининг анча-мунча қўллари келишиб қолди.

— Минг афсус, — деди Ислом, — бизнинг ўқларимиз миқдори чегараланган, хоҳлаганча ўқ уза олмаймиз. Шундай экан, жуда қаттиқ тежамкор бўлишимиз шарт. Эртага яна қўшимча тайёргарликлар бўлади. Ундан кейин пойлоқчиликка ҳам чиқишимизга тўғри келади. Чунки қочиб кетган душман одами аллақачон Қўқонга етиб борган, бор воқеани гапириб берган ва, эҳтимол, катта қўшин йўлга чиққан бўлиши мумкин.

Худди шу пайт уларнинг ёнига элликдан ортиқ йигит келди. Бири ялангоёқ, бирининг чопонининг йиртилмаган жойи йўқ. Биттаси отда, бошқаси эшак миниб олган, яна бири пиёда… Уларнинг барини Абдужаббор бошлаб келди.

— Қўшни қишлоқлардан одам йиғдик, — деди у Исломга. — Эрталаб ҳар томонга тарқаб кетгандик. Топганимиз мана шу йигитлар бўлди. Эртага бормаган жойларимизга борамиз. У ёқлардан ҳам одам йиғамиз. Аммо кўп қишлоқларни аллақачон қизиллар ўзларига бўйсундириб бўлишибди. Бойларга, диндорларга қарши жуда қаттиқ ташвиқот кетаяпти. Эркпарвар, Ватани, тупроғи учун жон бераётганлар босмачиларга айланиб бўлишибди баъзи қишлоқларда. Агар битта соқолли, саллали отлиқ кўриниб қолса, одамлар уни босмачи деб ўйлашади ва қочишга тушишади…

— Бизникилар-чи, унақа эмаслигини айтишмаяптими? — деб сўради ҳайрон бўлган Ислом.

— Бизникиларда тил йўқ. Бизникилар ҳозир қочиш ёки сотиш билан шуғулланишаяпти. Сотқинлар қизилларнинг кийимларини кийиб олиб, кўкрак кериб юришибди… Улар бир юмалаб донолар доносига айланиб қолишган. Хуллас, гап кўп. Аммо, барибир, топамиз. Манави йигитлар эса сен билан ёнма-ён туришга тайёр бўлганлар!..

Ислом кулди. Сўнг уларнинг ҳар бири билан танишиб чиқди.

Кейинги кун.

Янги келганлардан олтитаси айғоқчиликка жўнатилди. Улар бир-бирини кўриш масофасида бир-биридан узоқда туришди. Мабодо душман кўриниб қолса, энг олдинда тургани кейингисига хабар беради: қўл бола қилиб яшил байроқни ҳавода ҳилпиратиб. Шу тариқа хабар Исломгача жуда тез етиб келади…

Қолганлар билан машғулот ўтказилди. Вақт қисқа бўлганлиги сабаб иккинчи кун асосий эътибор милтиқдан ўқ узиш, граната улоқтириш машқига қаратилди. «Агар биз яна душманни яксон қилсак, ўлжамиз кўп бўлади, — деди Ислом уларнинг руҳини кўтариб. — Анча қуролга эга бўлиб оламиз. Сафимиз ҳам кенгаяди».

Йигитлар хурсанд эдилар…

Тўртинчи куни душмандан хабар келди. Ислом қизилларни эртароқ кутиб олиш мақсадида чангалзордаги кейинги даланинг ҳам адоғига борган ва шу ёқда машғулот ўтказаётган эди.

— Бундан бу ёғига душман бир қатор бўлиб юрмайди. Бундан бу ёғига улар ёйилиб олишади. Хўш, душманни қаерда қарши олишни белгилаб олайлик, — деб Ислом йигитлардан қоғоз-қалам сўради. Аммо бундай нарсалар ҳеч кимда йўқ эди.

Шундан сўнг у ерни текислади. Маҳаллий йигитлардан Қўқонгача бўлган масофани сўраб, харита чизди. Кейин ўзларининг қаерда эканликлари, душман қайси томондан келишини сўзлай кетди. Охирида:

— Манави жойларда яна пойлоқчилар туришади. Душманнинг сонини билиб, бизга етказишади. Биз мана бу жойда биринчи гуруҳ бўлиб турамиз. Гуруҳларнинг ўзи яна бир неча гуруҳчаларга бўлинади: уларнинг ҳар бири уч кишидан иборат бўлади. Иккинчи гуруҳ биринчисидан сал берироқда, кейинги гуруҳ ундан кейин жойлашади, аммо тўртинчи-бешинчи гуруҳлар йўлнинг қарама-қарши томонида бўлишади. Яна битта кичкина гуруҳ олд томонда, бошқаси орқа томонда бўлади. Душманнинг бош қисми олдинги гуруҳга яқинлашганида, дастлаб гранаталар улоқтирилади. Мен уни қандай улоқтиришни сизларга кўрсатиб бердим. Ва гранатани фақатгина имтиҳонимдан ўтганларгина отишади. Қолганлар портлаш юз бериши билан қочишга тушганларга қарата ўқ уза бошлашади.

Улуғмурод ўзининг тўрт кишилик гуруҳи билан ўлган душманларнинг қуролини йиғиш билан шуғулланади. Мана, нима учун мен элликка яқин қизил аскарнинг кийимини ечинтириб олгандим? Сизлар ирганмасликларинг учун кийимларни улар тирикликларида ечиб беришди… Шу йўл билан Улуғмуроднинг жамоаси бошқаларга қурол-яроғ етказиб туради. Акс ҳолда, бизнинг ўқларимиз тезда тугаб қолиши ва душманга осон ўлжа бўлишимиз мумкин. Ҳамма тушундими?

— Ҳа! — дейишди йигитлар.

Ислом уларнинг ҳар бирининг кўзига қараб чиқди. Йигитларнинг кўзлари ёниб турибди. Демак, улар билан ҳали кўп нарсага эришса бўлади, деган тўхтамга келди у.

Шундан сўнг пичоқ ишлатишни кўрсатиб берди. Душман билан яккама-якка қолганда, қандай қилиб унга биринчи ва аниқ зарбани тезликда беришни ўргатди.

Кейин улар бир муддат дам олишди, овқатланишди. «Агар булар билан бирга бир ойгина шуғулланганимда эди, ҳаммасини уста жангчилар қилардим. Аллоҳим, бизга ғалаба насиб этгин. Шу жангдаям бизнинг қўлимизни баланд қилгин. Бизга ўзинг имконият бер», дея кўнглидан ўтказди Ислом.

Бироз дам олишгач, у йигитларнинг ҳаммасини оёқлантирди, сўнг ортидан югуришларини буюрди. «Бир кунлик масофани ярим кунда босиб ўтамиз. Шундагина кутилмаган пайтда душманнинг бўғзидан олишимиз мумкин», — дея таъкидлади.

Жангга отланганларнинг ҳаммаси қизилларнинг ҳужумларидан кейин яқинларидан айрилган эдилар. Уларнинг кўнгилларида ўч олиш туйғуси олов бўлиб ёнаётганди. Шу боис, гарчи ҳар бирида учтадан милтиқ бўлса-да, Исломдан ортда қолиб кетмасликка ҳаракат қилишарди. Исломда эса бошқалардан кўп, бешта милтиқ бор эди. Шунга қарамай, унинг югуриши илдам эди…

Улар пешиндан кейин Ислом ерга чизиб кўрсатган харитадаги жойга етиб келишди. Сўнг дарров ҳамма ўз жойини эгаллади.

Югурганлари яхши бўлган экан. Чунки қизиллар жуда жадал юриб келишаётганди. Устига-устак, уларнинг ярми отлиқ эди. Қўшин сони мингдан ошиқ, яна иккита пулемёт ўрнатилган аравача, учта тўп бор эди. Бу сафар Абрамов кўп урушларда бўлиб малакаси ошган, кўзлари пишган қизил аскарларни бошлиқларидан сўраб олганди. Йўлни яхши билгани учун бутун бошли катта бўлинмани ўзи бошқариб келаётганди. Бироқ бўлинма қўмондони Семёнов эди. Айтишларича, Петрограддаги қишки саройга ҳужум бўлганда, у шахсан Лениннинг ёнида бўлган экан. У ўшанда Ленин ўзини қандай тутганлиги, қандай кўрсатмалар берганлигини бошқаларга завқ билан гапириб беришни яхши кўрар эди. «Агар ўртоқ Ленин ёнларида олиб қолмаганларида, ўшанда мен биринчилардан бўлиб подшо саройига бостириб кирган ва подшони ўзим қўлга олган бўлардим», дейди. Эшитганлар бирдан «Ў-ў-ў-ў!» дейишади. Аввал ҳам эшитганлар эса шунчаки кулиб қўйишади.

Ҳозир ана шу Семёнов Абрамов билан бирга ёнма-ён отда келар эди. Ҳаво иссиқлиги боис, чарм камзули борган сари оғирлашарди. Бир хаёл у камзулини ечиб олмоқчи бўлди, бироқ мумкин эмаслиги ёдига тушди. Ҳар бир қўмондон ўз кийим-боши билан ҳам бошқаларни ҳурмат қилишга мажбур эта олиши керак. Бу ёзилмаган қонун.

— Оз қолдими? — деди у флягасидан сув ичиб, ҳўл оғзини кафтининг орқаси билан артаркан.

— Кечгача етиб борамиз, — деб қўйнидан тамакидони билан қоғоз чиқарди Абрамов.

— Мен бир нарсага тушунмайман. Мадаминбек биз билан шартнома қилиш арафасида турибди. Шундай бир шароитда қандай қилиб у бизникиларга ҳужум қилиши мумкин? — сўради Семёнов.

Абрамов қоғозга ўралган чекимликни Семёновга узатиб, сўнг ўзига бошқасини ўраркан, шундай жавоб берди:

— Балки, Холхўжанинг йигитлари ҳужум қилгандир. Биз уларни кўра олмадик. Ундан кейин мендан бошқа ҳеч ким тирик қолмади. Мен ҳам ўлгунимча душман билан олишардим, аммо шундай қилганимда, гарнизонга хабарни ким етказиб келарди? Ҳеч ким! Шу боис мен икки-уч босмачини отиб ташлаганимдан сўнг ёрдам олиш мақсадида Қўқон томонга от чоптирдим.

У «қочдим, қўрқдим», деёлмади. Босмачиларни ўлдирганини шундай гапирдики, гапига ҳатто ўзи ҳам ишонди.

— Уларнинг кийимларидан кимликларини билиб олмадингми? — деб сўради Семёнов бепарволарча оғзидан тутун чиқараркан.

— Ажратиш мумкин, дейсанми? Ҳаммаси бир хил бўлса. Пистирмада экан. Ғафлатда қолдик. Ундан кейин Бешкападаги айғоқчимиз ҳам хабар бермади. Демак, у ҳам билмаган. Билганида, албатта, бизни огоҳлантирган бўларди.

— Тахминан қанчалигидан хабар топмадингми?

— Йўқ, улар бизни тўла ўраб олган эдилар.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.