Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (41-қисм)

Пешиндан кейин ҳукм ижро этилди. Қўйиб юборилганлар эса ҳайрон бўлишди.

— Шунчаки кетаверамизми? — дейишди улар.

— Кетаверинглар.

— Қаерга борамиз? — дея сўрашди.

— Истаган жойларингга.

— Мен қайтиб бориб трибуналга тортилишни истамайман, — деди Александр, — Чунки асирликдан бўшатилганлар гарнизонга борганларидан сўнг, уларни сотқинликда айблашганларини ва отиб ташлаганларини эшитганман. Яхшиси, шу ерда қолай. Кейинроқ бир амаллаб юртимга қайтиб олардим, — деди.

— Билганингни қил, — деди унинг юзидаги самимиятни кўрган Ислом, — аммо бу ерда сотқинлик қилсанг, энди кечирилмайсан.

— У ёғидан хавотир олма. Бошқа биров учун жавоб беролмаслигим мумкин, Бироқ ўзим учун ҳамиша жавоб бераман, — деди Александр ва биргина у қолди.

Бундай воқеалар бўлганини ва уни муҳокамага чақиришмаганини кўрган Йўлдош чол ўзини қўярга жой тополмай қолди.

— Сенлар, ҳе йўқ, бе йўқ, билганларингни қилаяпсанларми? Ким бўлибсанларки…

— Шошма, — деб унинг гапини бўлди Абдужаббор, — қарорни бутун қишлоқ оқсоқоллари чиқаришди. Қишлоқ учун ҳукм қиладиган айнан улар. Яна ким чиқариши керак? Четдан келиб, етти ёт бегона одам бизнинг тақдиримизни ҳал қилиб бериши керакми?

— Ана, жиянинг…

— Жияним?! — дея бақириб юборди Абдужаббор. — У хизмат қилди. Бошқа ҳеч нима қилмади. Оқсоқоллар нима дейишган бўлса, шуни бажарди.

— Лекин нега мени маслаҳатга чақирмадинглар?!

— Сен келганингда нима дердинг? Ана, бор, бир ўзинг қаршилик қилдинг ҳам дейлик, лекин бир ўзингнинг қаршилигинг нима бўларди? Ундан кейин менга қара, сен нега бунча қизилларнинг ёнини олаяпсан?

Йўлдош чол қизарди. Сўзлашдан олдин ўзидаги ўзгаришни сездирмаслик учун ерга тупурди.

— Мен, керак бўлса, сенлардан кўпроқ ўйлайман қишлоқ тўғрисида. Сенлар оёқларингнинг тагидан нариёғини кўрмайсанлар! Эрта-бир кун катта қўшин келса, қишлоқни худди Қўқонни тўпга тутгандай тўпга тутса, ҳаммаёқ вайронага айланса, ана ундан кейин кўраман ҳолингни. Ана шундаям гердайиб, ғўдайиб хўроз юриш қиласанми?!

— Юрти, тупроғи, дини учун ўлиб кетган афзал, уни сотиб бировга қул бўлиб юргандан.

— Билганларингни қилинглар, — деб яна қўл силтаб кетди Йўлдош чол.

Бу сафар у уйига борганидан сўнг аввалгидай асабийлашмади. Иккита хўроз сўйиб, қозонга босди. Кейин бир пайтлар Шомуяндан олиб келиб, уйининг ертўласига кўмиб қўйган (шундай қилса, янада кучлироқ бўлишини Шомуян ўргатган эди) шаробни олди. Кейин еди-ичди, орқасидан нос чекди. Кайфи баттар ошди. Бир нарсалар деб ғўлдиради. Яна ўзига-ўзи кулди. Кичик хотинини чақирди. Унинг тиззасига бошини қўйиб ухлади. Кейин уйғониб кетди. Яна гўшт билан шаробга ёпишди. Камига хотинига ҳам ичирди. Сўнг кўнгли бўшаб, бошқа хотинларини ҳам чақирди. Шу ҳолида уларнинг ҳаммасига насиҳат қилган бўлди. Замон ўзгараётганлигини бир неча марта таъкидлади. Қишлоқнинг одамларини, айниқса, Абдужабборни гўлликда, лақмаликда, саводсизликда, эртани кўра билмасликда айблади. Кейин агар қизиллар бостириб келадиган бўлса, нима қилиш кераклигини айтди… Ундан сўнг негадир болаларини чақирди. Одатда, чақирмасди. «Мени бу аҳволимда болалар кўрмаслиги керак», дерди. Ва хотинларининг ҳам қулоқларига қуярди: «Асло: «Отанг бемаза нарса ичибди. Қайси гўрдан ўрганиб келган шу нарсани?» деманглар», дерди. Бугун эса гарчи кўзи сузилиб турган эса-да, болаларини чақирди. Кичигидан каттасигача бир-бир тикилиб чиқди. Кичик қизини (у энди тўрт ёшга кирган) тиззасига ўтқизиб олди. Эркалади.

Йўлдош чол қотиб қолди. Шу ғафлатда ётганлигида ўлим шарпаси келаётганлигини умуман билмади.

Жумақул юрак ютиб ичкарига кириб олганидан кейин адашиб кетмаслик учун ёнма-ён ётганларга яхшилаб қаради. Кейин Йўлдош чолнинг эшик томонда ётганлигини билди. Шуниси ҳам унга қўл келди. У қурол сифатида қўлига Йўлдош чолнинг иккита ёстиғидан биттасини олди ва уни хўжайинининг юзига босди. Йўлдош чол типирчилади. Қўли хотинига тегди, бироқ хотини уйғонмади. Бунинг ўрнига бошқа томонга ўгирилиб ётиб, Жумақулнинг ишини осонлаштириб берди…

Йўлдош чол тинчиб қолганида, Жумақул қора терга ботган эди. У хўжайини ўлганидан кейин ҳам бир муддат унинг юзидан ёстиқни олмай босиб турди. Чунки ҳақиқатан ҳам ўлганига ишонч ҳосил қилиши керак эди-да…

У ишини битириб бўлгач, сайисхонага қайтиб келиб, отга минди ва секин чўл томонга равона бўлди. Қишлоқдан анча узоқлашди. Кейин бир бута ёнида тўхтади. Отдан тушди. Уловининг ипини бутага боғлади. Хуржунни эгардан тушириб, ундаги егуликларни олди ва айш-ишратни бошлаб юборди… Унинг кўзини уйқу элитаётганида, тонг ота бошлаган эди…

Шумхабарни энг аввал кичик хотин эълон қилди. Қуёш бир терак бўйи кўтарилган маҳал сочлари тўзғиганча ташқарига отилиб чиқди ва бор овозда бақирди:

— Суянган тоғимиздан айрилиб қолдик!..

Ислом тоғаси билан бирга хабарни сал кечроқ эшитди. Улар жангчи йигитлар билан биргаликда далага чиқиб кетишганди. Ислом туни билан бедор бўлиб, янги ҳимояланиш усулини ўйлаб топганди. Энди граната портлаши учун унинг ҳалқали симини олиб, сўнг улоқтириш шарт эмас эди. Ҳалқага боғланган ингичка ипни тортса бўлди, ўзи гумбурлаб кетади. Яна агар граната кўмилган жойга майда-майда симчалар, темирчалар уйиб қўйилса ва улар ҳам тупроқ билан кўмилса, натижа ўн баробар катта бўлиши мумкин эди. Шу ҳақда ҳам у шогирдларига дарс ўтди. Худди ана шу пайт хабарчи келди: «Қишлоқда таъзия. Йўлдош бобо ўтиб қолибди». Абдужаббор билан Ислом дарров бир-бирига қаради.

— Куни кеча босган қадами ерни титратарди-ку, — деди Ислом.

— Ҳа, шундай эди. Нима жин урибди уни? — деб сўради Абдужаббор хабарчидан.

— Ёнида ётган хотиниям унинг ўлганини чошгоҳда билибди. Уйғониб қараса, чоли шифтга юзланиб оғзи очилганча ётган эмиш. Тегиниб кўрган экан, қимирламабди. Шундан кейин ташқарига югуриб чиқибди. Бор эшитганларим шу. Марҳум пешинда чиқариларкан.

— Кетдик, — деди Абдужаббор.

Улар борганларида таъзияли хонадонда анчагина одам йиғилиб қолган экан. Ҳамма Йўлдош бобонинг кутилмаганда жон топширганлигини муҳокама қиларди. Улар Абдужаббор ва Исломнинг жангчилар билан келганларини кўрганларидан кейин жим бўлишди. Абдужаббор чолларнинг орасига бориб қўшилди.

— Яна душман бостириб келмасмикан? — деб сўради Қудратилла чол.

— Бу ёғи ҳали номаълум. Келмасин. Агар келадиган бўлса, онасини учқўрғондан кўрсатамиз, худо хоҳласа. Шунинг ҳаракатидамиз… Лекин бу Йўлдошнинг бирдан ўлиб қолгани ғалати бўлибди-да. Кеча сал сен-менга бориб қолгандик. Эй, бир кечирим сўраб олиш ҳам энди қиёматга қолиб кетди. Бекорга тортишган эканман…

— Умр бир чимдим. Тўхта, менга қара, бу қишлоқ одамларининг ҳаммаси оми. Жиянингга айт, бир кўриб чиқсин.

— Нима, у сенга табибмидики, кўриб чиқса.

— Ҳа-а, эсиз, олдинги босқинда табибниям ўлдириб кетишганди. Энди бирор ким касал бўлиб қолсаям, нима қиларимизни билмаймиз. Майли, шундай бўлсаям, айт, кириб кўриб чиқсин.

— Яхши, — деб Абдужаббор жиянини чақирди.

Ислом мурданинг томирларини ушлаб кўрди. Томоғининг тагига қаради. Кейин ташқарига чиқиб, чолларга: «Ажали етган экан», деди. Тоғасига эса: «Кимдир ўлдирган», дея шивирлади. Ана шундан сўнг Абдужабборнинг росмана боши қотди. Чунки кеча Йўлдош билан айнан у тортишиб қолганди. Агар қишлоқнинг одамлари Йўлдош ўлдирилганлигини билиб қолишса, энг аввал ундан шубҳа қилишади, кейин Исломдан. Яхшики, улар билишмайди. Бироқ ким уни ўлдирган бўлиши мумкин? Мана шу нарса жумбоқ эди.

— Уйидагиларнинг ҳаммаси шу ердами? — деб сўради у секин энгашиб Қудратилла чолдан.

— Биттагина, нимаси, анави хизматкори бўларди-ку, Жумақул… Ўша йўқ. Уни Йўлдошнинг ўзи қаергадир жўнатган экан, лекин ҳали етиб келмабди. Қаерга кетганлигини ҳеч ким билмайди… Аммо, — дея овозини пасайтириб атрофига қараб олди Қудратилла чол ва энгашиб, ёнида ўтирган Абдужабборнинг қулоғига шивирлади, — марҳум ўлишидан олдин обдан шаробхўрлик қилган экан. Уйидагилари айтишди. Мана, у нимадан ўлган! Қариганда шаробхўрликка бало борми? Бўлса бўлмас, ундан кейин ёшлиги эсига тушиб, кичик хотинига ёпишган бўлса керак. Зўриқиб…

— Йўғ-э, — деди Абдужаббор хижолат бўлиб, чунки Қудратилла чолнинг гаплари унга ҳам тегишлидай туйилди. Сабаби унинг ҳам ёшгина хотини бор. Қудратилла чол: «Эҳтиёт бўл, сен ҳам зўриқишдан жўнаворма. Сал олди-орқангга қараб иш қил», деяётгандай туйилди.

— Ёмони нима, биласанми? — деди Қудратилла чол. — Унинг ичкиликдан кейин ўлиб қолгани. Шароб ичиб, ўша шароб қонига ўтиб ўлганлар тўғри жаҳаннамга кетади. Ҳозир мен унинг жанозасини ўқийман. Айт, қандай ўқийин?

— Бошқа иложинг йўқ. Кейин унинг шароб ичганлигини қанча одам билади?

— Менимча, уйдагилари, кейин мен.

— Унда гап тарқатма. Айтган гапларинг шу ернинг ўзида қолсин. Бошқаларга қандай жаноза ўқиган бўлсанг, бунгаям шундай ўқийверасан.

Марҳумни қабристонга олиб бориб кўмиб келишди. Кейин тиловат қилинди. Ана шундан сўнг одамларнинг бир қисми тарқаб, қолганлар ўзаро суҳбатлашиб турганларида Жумақул бошини эгганча кириб келди. У уйга яқинлашганида отдан тушиб, унинг жиловидан ушлаб олганди. Отни сайисхонага олиб кириб, устунга боғлади, кейин ўзи каби хизматкорларнинг ёнларига бориб, нима гап-сўз бўлганлигини суриштирган бўлди. Афсус қилди. Кўзига ёш олди. Хизматкорлар эса афтларини бужмайтиришди. Илло, ундан шароб ҳиди анқир эди. Ислом эса уни диққат билан кузатарди. Охири ўзининг йигитларидан бирига уни чақириб келишни буюрди.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.