Нуриддин Исмоилов асари: “Тасқара” (8-қисм)

Ҳа, боя кетганида, у югуриб бориб қўлига телефонини олди. Синглисига қўнғироқ қилмоқчи бўлди. Бироқ қараса, синглиси ҳали интернетга кирмабди. «Тавба қилдим, тушгача ухлайди. Эртароқ туриб, бундай интернетга кириб қўйса, нима қиларкан?» дея кўнглидан ўтказди.

Иброҳим укалари, жиянлари, умуман, шу хонадонда кимлар у билан бирга яшаётган бўлса, ҳаммасига ёқиш учун жон-жаҳди билан ҳаракат қила бошлади. Шунингдек, саҳарлабдан туришга ҳам ўрганиб қолди. У энди отаси айтмаса ҳам ўрнидан турар, тўғри таҳорат олишга кетарди.

Файзулла чол ўғлини эшакка ўзининг орқасига миндириб олди. Ўғли кўчада кўрганлар устидан кулмаслиги учун ниқобланди. Бунисини отаси айтмади. Аниқ. Унинг ўзи шундай қилди. Чунки жиянлари: «Сен бир жойга борадиган бўлсанг, бошингга рўмол-пўмол ёпиб ол», деб кулишарди. Шу боис у шундай қилди. Энасидан қолган рўмол бор эди, шуни бошига ўради. Сўнг рўмолнинг бир учи билан юзини беркитди. Узун қўлларини ҳам отаси билан ўзининг орасига қўйиб олди. Агар бошқа болалардай осилтириб олса, унинг кимлигини ҳамма билиб қолар эди.

Ҳар қалай, қишлоқ кўчасида кетаётганларида одамлар Файзулла чолга салом бериш билан қаноатланишди. Унинг орқасида ўтириб, юзларигача бекитиб олган «қизча» кимлигини билмоқчи бўлишди, аммо чолнинг ёши улуғлиги боис сўрашга ботина олишмади.

Қўшни қишлоқда яшайдиган эшоннинг уйи жуда қулай жойда, уларнинг қишлоғидан борганда, учинчи уй. Дарвозаси яшил. Бошқа қишлоқларнинг бирортасида ҳам уйларнинг дарвозаси йўқ, аммо эшонқишлоқники бор. Бировникига келсангиз, дарвозани уриб тақиллатасиз, лекин уй эгасининг исмини айтиб чақирасиз.

Файзулла чол унисиниям, бунисиниям қилмади. Сайфулла эшоннинг ўзи дарвозадан ташқарига чиқиб турган экан. У Файзулла чолни кўриши билан истиқболига юрди. Дарров салом берди ва эшакнинг юганидан ушлади.

— Худо деган одам эканман, — деди чол унинг саломига алик олганидан кейин, — айнан сизнинг ёнингизга келаётгандим.

— Кўнглим сезди-да, — деб кулди Сайфулла эшон ва уйга таклиф қилди.

Эшак дарвоза ортида қолди, ота ва ўғил эса эшонга эргашишди.

Иброҳим ўзи истамаган ҳолда эшоннинг томорқасига қараб қўйди… Кейин улар уйга киришди. Дастурхон ёзилган, унга қанд-қурс қўйилган экан.

— Ҳозир мен битта чой айтаман, — деди Сайфулла эшон.

Файзулла чол эътироз билдирмади. Қайтага, Иброҳимга қараб:

— Бир мулла бобонинг чойини ичиб кетамиз-да, ўғлим, — дея кулиб қўйди.

Шундагина Сайфулла эшон чол қайсидир қиз набирасини эмас, ўғил болани олиб келганини билди. Одатда, одамлар эшон бобо ўқиб қўйсин деган ниятда болаларини, набираларини олиб келишарди. Ҳозир ҳам Сайфулла эшон шундай гумонда бўлди. Аммо кейинроқ гумони алдаганини билди. У Файзулла чол қариганида болали бўлганлиги ва шу сўнгги фарзанди бироз хунукроқ туғилганлигини эшитган эди. Аммо Файзулла чол Иброҳимнинг бошидан рўмолни олганидан кейин билдики, бола ўзи ўйлаганидан анча бошқача экан. Эшон бобо ҳатто кўнглида «хунук экан, маймунга ўхшаркан» дея олмади. «Бошқачароқ экан», дейишдан нарига ўтишга қўрқди.

— Шу десангиз, — деди Файзулла чол Сайфулла эшон қайтиб келиб кўрпачага ўтирганидан кейин, — мана шу кенжатойим бошқача чиқиб қолди.

— Одамнинг ичи чиройли бўлиши керак, — дея ўзича чолнинг гапларини тўлдирган бўлди Сайфулла эшон.

— Ҳа, шуни айтаман-да. Иброҳим ҳозир мен билан бирга намоз ўқияпти.

— Эй-й, муборак бўлсин!

— Раҳмат. Лекин шу, ўзингиз яхши биласиз, мен сураларни анча кеч ёд олганман. Шунинг учун ҳамма калималарга ҳам тилим келишавермайди. Иброҳим ҳам худди шундай қилиб ёд олиб қўйди. Шундан кейин мен қўрқдим. Сизнинг ўзингиз менга рухсат бергансиз ёшимни ҳисобга олиб. Лекин бу мендай қилмаслиги керак-да. Бу Қуръонда қандай ёзилган бўлса, шундай ўқиши керак. Лекин ўзининг иштиёқи жуда баланд. Кейин ҳамма нарсани жуда тез эслаб қоляпти.

— Ҳа-а, шундайми? Унда менга «Ихлос» сурасини айтиб бер, — дея жилмайиб Иброҳимга қаради Сайфулла эшон.

Иброҳим отасидан қандай эшитган бўлса худди шундай қилиб тиловат қилди. Кейин шу сурани эшон Файзулла чолдан сўради. Чолдан ҳам жавобни олгач, энди сўзламоқчи бўлганида, эшик тақиллади. Эшон ўрнидан турди. Бориб эшикни очди ва остонага қўйиб кетилган чойнакни олди…

«Эй-й, қойил! Бизнинг келинлар, аёллар тўғри бостириб кираверишади. Буларда эркаклар ўтирган хонага аёллар киришмайди. Чойниям, мана, ташқарида қолдириб кетди», дея кўнглидан ўтказди Файзулла чол.

— Ҳа, — деди Сайфулла эшон қайтиб келиб, — айтганингиз тўғри экан. Мен озгина ўргатиб кўраман. Агар ёшлик қилмаса, олиб кетади. Эҳҳе, илгари не-не улуғлар бу ёшларида илм олишни бошлаган. Ажабмас, келажакда Иброҳимжондан ҳам катта олим чиқса.

— Айтганингиз келсин, — деб бошини қимирлатди Файзулла чол.

— Менга қара, Иброҳимжон, бизникига киришинг билан нималарни кўрдинг? — дея сўради Сайфулла эшон чойни қайтараркан.

— Томорқангиздаги экинлар жуда тартиб билан экилган экан. Лекин мен помидорларнинг орасидаги саримсоқларга ҳайрон бўлдим. Узумларингиз яхши экан…

— Бўлди, етади. Қарасам, сен мени обдан мақтайдиганга ўхшайсан… Хўп, — деб эшон яна ўрнидан туриб, қоғоз-қалам олиб келди. Кейин унга ўзи «алиф» ва «ро» ҳарфларини ёзди. Ҳарфларнинг устига ва тагига зеру забарларини қўйди. Кейин «алиф»нинг алифлигини, «ро»нинг ролигини, зеру забарлар қўйилганида қандай ўқилишини тушунтирди. Кейин ҳамма айтганларини Иброҳимдан сўради. Иброҳим тутилмай, қийналмай у нима деган бўлса, барчасини такрорлади. Сўнг ҳаттоки қўли билан ҳарфларни ёзди ҳам. Бирдан эшоннинг кўзи чақнади.

— Ота, — деди чолга, — бунингиз ҳақиқий гавҳарга ўхшайди. Очиғи, мен бундай бўлишини умуман кутмагандим. Бошқа болалар ҳатто бир чизиқ ҳам торта олишмайди. Ана истеъдод! Агар авайлаб-асрасангиз, агар керагича илм олишига ёрдамлашсангиз, ҳеч шубҳа йўқ, катта олим бўлади. Кел бу ёққа.

Эшон Иброҳимни бағрига босди: юз-кўзларидан ўпди. Сўнг:

— Қўлимдан келганича ўргатаман. Нимаики билсам, ҳаммасини ўргатаман, — деди.

Унинг сўзларини эшитиб, Файзулла чол йиғлаб юборай деди.

— Мен ўлганимдан кейин, ҳали одамлар қабристондан чиқиб кетмасларидан «Ёсин»ни ўқиса, мен шундай гўримга кўникиб олардим. Олди-орқамга қараб олардим, Мункар-Накирнинг саволларига шайланиб олардим…

У сўнгги сўзларини айтаркан, кўзидан ёш оқди.

— Ота, энди ҳаммамиз ҳам ўтамиз. Ҳали шу пайтгача бирорта ҳам одам дунёга устун бўлган эмас. Ажабмас, шу бола сабаб яхши бир мартабаларга эришсак. Энди мен бориб битта ош дамлатайин. Ўзи сизни кўришим билан шу нарса кўнглимга келганди.

— Йўқ, йўқ, кетамиз.

— Кетиш йўқ. Сиз билан бирга ош ейиш ҳам катта даража. Бунинг устига, менга шогирд олиб келдингиз.

— Мен шу намозни ўргатиб қўйсангиз бўлди, демоқчийдим, аслида.

— Ундан ортиғи бўлади. Бола бугун шу ерда қолади. Ҳар куни икки қишлоқнинг орасида сарсон қилиб олиб юрмайсиз. Ўзингиз ҳам ҳар куни келиб кетаверсангиз, чарчаб қоласиз!

— Мен ҳали бақувватман.

— Биламан.

— Лекин, барибир бола билим олаётганида чалғимаслиги керак. Сиз хўп денг, ҳаммаси зўр бўлади.

Чол ноилож кўнди. Аслида, кўниш иштиёқи кўнмасликдан кўра ортиқ эди. Бир томондан, шуниси ҳам яхши. У ёқда акалари, янгалари, жиянлари турткилашади. Кун беришмайди. Бу ерда… Бу ерда Сайфулло эшоннинг инсофи бор. Уйидагиларнинг ҳаммаси художўй. Улар бировга зиён етказишга Худодан қўрқишади.

Шундан кейин ош пишди. Улар маза қилиб ош ейишди. Ош хушхўр бўлган экан. Ёки Файзулла чолнинг кутилмаганда иштаҳаси очилди. Хуллас, у лаганда бир чуқум ош қолдирмади. Эшон лаганга чой солиб, қолган-қутган ёғларни нон билан артиб, кейин шу лагандаги чойни ичиб юборди. Лаган худди ҳеч нима сузилмагандай топ-тоза бўлди.

Бу ҳам Иброҳимнинг эътиборидан четда қолмади. У бундай нарсаларни атайлабдан қилмасди. Шунчаки қарарди ва шу қарашида кўрганларининг ҳаммаси хотирасига муҳрланарди.

Чол шу куни ўзини ёлғиз ҳис этди. Аввалига кампири, кейин Иброҳим уйини қандайдир тўлдириб турган экан. Бири омонатини топшириб, иккинчиси бировларникига кетиб, унинг уйи бутунлай бўшаб қолди. Ҳа, Зоир келди. «Ота, ёнингизда мен ётайин ёки Солиҳ ётсин», деди. Аммо ота кўнмади. «Икковингниям керагинг йўқ», деди қатъий. Зоир Иброҳимни сўради.

— Уни сенларнинг қўлларинг етмайдиган жойга қўйиб келдим, — деб жавоб берди Файзулла чол.

— Ота, бу нима деганингиз? Укамни…

— Биламан, — дея бирдан ўғлининг гапини бўлди Файзулла чол, — биламан, ука ўрнида кўрмасдинглар. Худди чўридай ишлатардинглар! Итга муомала қилгандай муомала қилардинглар! Сенларга энанг Иброҳим бечорани шунинг учун туғиб берганди.

— Ота, ҳеч ёмонлик қилмадик.

— Ҳа, тўппа-тўғри. Ҳеч ёмонлик қилмадинглар. Менинг кўзим кўр, қулоғим кар. Бу ёғи миям ҳам кирди-чиқди бўлиб қолган. Хоҳлаганингча алдашинг мумкин. Айтганча, болам, бу ерда кўп қолиб кетдинг. У ёқда хотининг, болаларинг қараб қолишди. Борганингдан кейин мен нима деганимни, нима қўйганимни ипидан игнасигача сўраб олади. Шунинг учун эртароқ бор.

Зоир мулзам бўлди. У отасидан бундай гапларни умуман кутмаганди. Ўзиям ер ёрилмади, кириб кетмади. «Фақат менми, бошқа ўғилларингиз-чи? Қизларингиз-чи? Ҳаммаси уни чўқилашарди-ку. Арслон акам ҳатто уни ўлдирмоқчи бўлганди. Лекин доим мен балога қолиб кетаман», дея кўнглидан ўтказди.

У оёғини зўрға судраб ташқарига чиқди. Шу пайт унда ғалати нарса пайдо бўлди. У отасининг уйидан чиққиси келмади. Айни пайтда сира ҳам қолишни истамади…

Файзулла чол эса хўрсинди. Секин кўрпачага ўтирди. «Кампир, — деди хаёлан, — сен мени кечир. Аҳмоқ чолингни кечир. Аслида, ҳамма «томоша»нинг бошида мен ўзим турибман. Мен ўзим нафсимга қул бўлганман», дея пичирлади.

Унинг бирдан юраги санча бошлади. Илгари сира бундай бўлмаган. Хаёлига бирдан ўлим келди.

(Асардан парчанинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асардан парча «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари сонма-сон чоп этилмоқда.