Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (2-қисм)

Ҳаттоки у одам ўлдирганига шубҳалари ҳам бор эди. Ахир қандай қилиб? У барменнинг ёнига келди. Ўта хотиржам эди. Кулиб турганди. Ўзини маданиятли тутиб, ҳисоб-китоб қилди. Шунда ҳам бармен у билан бир стол атрофида ўтирганлар томонга қараб қўйди. Тўрталаси ҳам бошини стол устига қўйиб олганди…

Ислом Шимолий Арк кўчасидаги таниши Олег Павловнинг уйига борди. Олег у билан дўст эди. Аслида, ҳаммаёқ ағдар-тўнтар бўлиб кетганлиги тўғрисидаги хабарни биринчи бўлиб Исломга шу Олег етказган эди. «Агар иложини қилсанг, келма», деганди. Бироқ Ислом келди. Чунки Олег Туркистон тўғрисида ҳеч нарса ёзмаган эди. «Агар Чор Россияси қулаган бўлса, Туркистоннинг аҳволи нима кечди? У ерда ҳам Николай подшонинг ҳукмронлиги сўнган бўлса, хонликлар яна аввалги ҳолига қайтдими?.. Ёки «қизил» ранг у ерни ҳам эгалладими? Ёки яна бошқа нимадир содир бўлдими?» деб ўйлади Ислом ва дарров йўлга отланди. Аввал Олегникига келди. Олегни маст ҳолда топди. Николай подшо армиясининг қўмондонларидан бири ўз уйида деярли чала ўлик ҳолида ётарди. Уйи шип-шийдам эди. Ошхонасида биргина табуреткаси бор эди… Ислом ҳайрон бўлди. Олег ўлиб қолдимикан, деб ўйлади. Туртиб кўрди. Тириклигини билди. Кафтида сув олиб келиб, унинг юзига сепди. Олег сал кўзини очди. Иржайди. Сўнг яна ўлик ҳолига қайтди. Фақатгина эртасига пешинга яқин у уйғонди. Ўзига келди. Бироқ Исломни кўриб шунчаки иржайиб қўйди. Гўё улар ҳар куни кўришиб юргандай. Кейин шишган кўзларини уқалаб:

— Қачон келдинг? — деб сўради.

— Кеча. Тарашадай ётган экансан. Одамгарчиликдан чиқиб.

Олег қўлини силтади. Сўнг ҳаммомга кириб кетди. Бирпасдан кейин чиқди. Кўришди.

— Уйни нима бало қилдинг? — дея сўради Ислом.

— Қўявер. Ҳаммасини тушунтириб бераман. Юр.

— Қаерга?

— Қўшниникига.

— Қайси қўшнинг?

— Светлана. Света. Мен унга уйланганман. Танирдинг уни.

— Эри бор эди-ку.

— Ҳа, бор эди. Аммо уни бир кечада ўлдириб кетишди. Кўчада. Пешонасидан отиб ташлашибди. Айтишларича, «Қизил»лар отишибди.

— Адашмасам, у заводда оддий ишчи эди.

— Ҳа, шундай. Аммо улар уни мен деб ўйлашган бўлишса керак.

— Тушунмадим ҳеч нимага…

— Бошим отилиб кетай деяпти. Юр, тушунтириб бераман.

Ислом индамади. Улар бир қават пастга тушишди. Эшикни Светлана очди. У ярим яланғоч эди. Ўзи азалдан шундай юрарди. Аммо, рости, чиройли эди. Ҳозир сочлари тўзғиган, ўзига қарамаган бўлса-да, чиройли.

— Қаерда эдинг? — дея сўради у Олегдан, Исломга қараб қўйиб.

— Қара, Ислом келибди, — деди Олег унинг саволига жавоб бермай.

— Қайси Ислом?

— Мен билан бирга билим юртида ўқиган. Англияга кетганди ўқишга. Эсингда бўлса, сен ўзингни дарёга ташлаганингда, у сени қутқариб қолганди. Сен ўшанда собиқ эринг билан… у пайтда у сенга эр эмасди. Аммо бирга юрардинглар, эр-хотинлардай…

— Ҳа, эсладим, — дея жилмайган бўлди Света, — киринглар уйга.

Олегнинг айтишига қараганда, у ўзининг уйидаги буюмларнинг ҳаммасини шу ерга ўтказиб қўйган эмиш. Яна у Светлана билан болаликдан бирга катта бўлган. Ўша сувдан қутқариб қолганида (билим юрти йигитлари айлангани чиқишганди ўшанда), Давид исмли йигит унинг ҳарбийликка кетганидан фойдаланиб уйланиб олган экан…

— Сен ичмас эдинг-ку, — деди улар ошхонага кирганларидан сўнг Ислом.

— Эй, — дея қўлини силтади Олег, — жонимдан ўтиб кетди ҳаммаси. Биласанми, очарчилик бошланди. Пулинг бор, лекин нон йўқ. Мен ҳатто овқат тополмаганидан кўчада думалаб қолганларни, ўлганларни кўрдим. Большовойлар, дейишади. Большовойлар кимлар?! Очарчиликни, қашшоқликни олиб келганлар!

Улар ўтиришди. Света ҳар бирининг олдига иккитадан қайнатилган картошка қўйди. Сўнг:

— Боримиз шу, — деди.

Шунда олиб келган жомадони Исломнинг эсига тушди. У кираверишда, эшик ёнида қолдирилган эди. Турли хил шоколадлар бор эди унда. Шундан икки қутисини олиб келди. Ҳар иккаласини ҳам Светанинг қўлига тутқазди. Света қувонганидан йиғлаб юборди. Исломнинг бўйнига осилиб, ташаккур билдирди.

— Энди ҳеч қачон бунақа нарсаларни кўрмасам керак деб ўйлагандим. Пешонамга ёзилган экан, — деди йиғламсираб.

Унинг аҳволини кўрган Олег хижолат бўлиб, бошини эгди. Кейин Светланага: «Анавини олиб кел», деди.

Анави дегани «қайноқ» ичимлик эди.

— Ҳеч нарса, ҳатто нон йўқ, дейсан-у, буни қаердан олдинг? — деб кулди Ислом.

— Вокзалда ишлаяпман. Юкчиман. Ҳар томондан ҳар хил нарсалар келиб турибди. Ўшалардан озгина-озгина тинчитишимга тўғри келаяпти. Кўпроқ нарса олсам ҳам бўлади, аммо виждоним йўл қўймайди. Чунки халқ оч. Мен ҳеч нима олмаганим билан, оладиганлар бўлса керакки, келган юкларнинг бари изсиз ғойиб бўлади, — деди Олег.

Света югуриб бориб, у сўраган нарсани келтириб, стол устига тўқиллатиб қўйди. Кейин камига ўзи ҳам эркакларга шерик бўлди. Бироздан сўнг эса эр-хотиннинг жағи очилди. Бири қўйиб, иккинчиси бўлаётган воқеаларни тўлиб-тошиб гапиришга тушиб кетишди.

— Мен тонг отмай ишга кетиб, қоронғида келаман. Бирор танишим кўриб қолса, албатта, мени сотади. Оқ подшонинг хизматида бўлганимни, бунинг устига, офицерлигимни. «Қизил»лар молдай бир гап. Сўраб-суриштириб ўтирмайди. Тарс-турс отади-кетади. Светанинг олдинги эрини худди шундай қилишди. Уни мен деб ўйлашган экан улар. Ана шу кунлари мен ҳеч қаерга чиқмай, уйда, тўғрироғи, мана шу уйнинг ертўласида кун кечирдим. Бахтимга, Света бор экан. Ош-овқатимдан хабар олиб турди. Светанинг энг катта ютуғи — отаси заводда оддий ишчи эканлиги эди. Ҳозир унинг амали ошган, — деб кулди Олег ва Светага ўғринча қараб қўйди.

— Бундан ҳам қизиғини мен ўзим айтаман. Отам ҳеч қаерда ўқимаган. Лекин, биласанми, ҳозир директорнинг ўринбосари. Қара, ўқимасдан туриб ҳам амалдор бўлиб кетиш мумкин экан. Илгарилари тушунса бўларди. Бойнинг, завод эгасининг боласи бўлса, бошқа гап эди. Улар туғма бошқарувчилар бўлишади. Лекин менинг отам… Бечора қийналиб кетди. Ишонасанми, тўрт қатор нарса ёзибди. Ўн бешта хато қилибди. Бунинг устига, ҳисоб-китобдаям наридан-бери. Шунга қарамасдан, ҳар куни уни мақташар эмиш. Ўзиям мақтовларни эшитаверганидан шишиб кетган. Уйда ейишга ҳеч вақоси йўқ, аммо оёғининг тагини кўрмайди. Икки кун олдин уйга боргандим. Ойим бечора роса кўз ёш тўкди. Ахир бир неча кун оч қолибди-да. «Яхшиям, туз бор экан, шу тузни ялаб кун ўтказдим», дейди. Олег икки бўлак нон олиб келганди. Яхшиям, шуни олиб борганим, — деб Света бурнини тортиб қўйди ва ўзининг стаканидагини бир кўтаришда охиригача ичиб юборди. Сўнг оғзини ёпиб кўз ёш тўкди. Кейин чиқиб кетди. Эркаклар ёлғиз қолишди. Асосан, Олег гапирди. Янги барпо этилаётган жамиятнинг нақадар жирканч эканлигини Исломга майдалаб тушунтирди…

Кун адо бўлди. Қоронғи тушди. Шунда ҳам уларнинг суҳбати давом этди. Ярим тунда эса Олег ухлаб қолди… Света Исломга болалар хонасидан жой қилиб берди. Номига болалар хонаси. Аммо бу уйда узоқ йиллардан бери бола бўлмаган. Охирги бола Светанинг эри эди. У ҳам ўлиб кетди. Светлана эрга текканидаёқ шу ерга кўчиб ўтганди. Ўзининг ота уйи қўшни кўп қаватли иморатда…

Эртаси куни уй эгалари ишга кетганларидан кейин Ислом анча муддат уйда бўлди. Кўпроқ ўз она юрти ҳақида хаёл сурди. «Кетаман. Бу ерда қиладиган ишим йўқ. Аслида, ўқишимни тугатибоқ қайтиб боришим керак эди. Аммо яна қачон бу ёқларга келаман? Эҳтимол, мутлақо келмаслигим ҳам мумкин. Шундай экан, бугун шаҳарни айланаман. Олегдан эшитганларимнинг, ҳеч бўлмаса, бир қисмини кўрай, ана ундан кейин Туркистонга яқин борадиган бирорта поездга чиқиб оламан», деди ўзига ўзи…

Айланиш эса охири тўртта қотилни жаҳаннамга жўнатиш билан тугади.

Мана, у ҳозир қайтиб келди. Эшикни Света очди.

— Биз сендан хавотир ола бошлагандик. Олег: «Балки, кетиб қолгандир», деди. Мен ишонмадим. Чунки жомадонинг шу ерда эди, — деди у ва Исломга йўл бўшатди.

Олег хурсанд экан. Айтишича, бугун роса омади келибди.

— Ун келиб қолди. Анча олиб қўйдим. Аммо ҳаммасини кўтариб келишнинг имкони бўлмади. Одамлар билиб қолишлари мумкин эди. Света бўлса, картошка топиб келди. Шундай экан, биз боймиз. Хўш, ўзинг нималар қилдинг?

У шу янгиликни айтаркан, Ислом билан ўрнидан туриб кўришди. Шунда Исломда қандайдир қалтироқ борлигини сезди.

— Нима бўлди? — деди ҳайрон бўлиб.

Ислом бўлиб ўтган воқеаларни бирма-бир гапириб берди.

— Сени ҳеч ким кўрмадими? — деб сўради бирдан кўзлари олайган Олег.

— Билмадим. Кўришмади, шекилли. Лекин мен ўзимни босолмадим. Ахир улар менинг қариндошларимни… Менга қара, ҳозирнинг ўзидаёқ кетишим керак. У ёқда меникиларнинг каллаларини бир-бирларига сотиш билан шуғулланишаётган экан. Чидаёлмайман.

— Тўхта, тўхта, — дея унинг елкасига қўлини қўйди Олег, — шошилма. Дошқурлар дедингми? Мен улар ҳақида эшитгандим. Аслида, улар партия номи остидаги террорчилар гуруҳи. Ўтакетган разил одамлар шайкаси. Аммо сен бир ўзинг уларнинг барига қарши курашолмайсан.

— Аммо мен уруш нима эканлигини биламан. Мен шунга ўргатилганман. Қолганига таваккал. Ахир отам Ватанимни ҳимоя қилиш учун мени ўқитган… Ҳозир ўзимда эмасман. Хуллас, дўстим, кетаман.

— Бугун Туркистон томонга ҳеч қанақанги поезд йўқ. Кеча сен шу ҳақда сўз очганингдан кейин қизиқиб кўргандим. Фақат эртага кечга яқин битта эшелон жўнаркан. Аммо сен унда ҳам кетолмайсан. Ҳаммаси тиш-тирноғигача қуролланган ҳарбийлар бўлади. Улар ўзлари билан бирга пушкалар, пулемётлар ва отларни ҳам олиб кетишади. Агар улар сенинг кимлигингни билиб қолишса, соғ қўйишмайди, — деди Олег куйиниб.

— Қаердан билишади? Билишмайди. Лекин айни муддао экан. Ҳеч бўлмаганда, отбоқар сифатида кетаман. Сен менга ёрдам берасан. Билмайман, нима қиласан, аммо ёрдам берасан.

Олег иягини силади.

— Қароринг қатъийми? — деб сўради.

— Жудаям…

— Унда ҳозирдан ҳаракатни бошлашимиз керак. Чунки отларни келтириб бўлишди. Ўзинг айтганингдай, отбоқар бўлиб кетасан. Бироз кутиб тур. Айтганча, озгина «отиб» олишинг керак.

— Нега?

— Шубҳаланмасликлари учун. Гарчи рус тилини мукаммал билганинг, равон гапирганинг билан қиёфанг туркистонлик бўлиб турибди.

— Ҳаммасига розиман.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)