Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (12-қисм)

У шундай дея бақирганча бирдан ўрнидан туриб кетди. Қараса, вагонда, нарироқда эса Иван Николаевич унга ҳайрон бўлганча тикилиб турибди.

— Ёмон туш кўрдингми? — деб сўради бошлиқ.

— Ҳа-а! — деди Арсен пешонасидан оқаётган терни артиб.

— Ҳимм. Ухламаслик керак эди. Сен навбатчи эдинг, нега ухладинг?! — дея бақирди Иван Николаевич.

— Очиғи, қандай ухлаб қолганимни билмай ҳам қолибман. Роса чарчаганман, шекилли. Бўлмаса, бирровга киргандим. Бироз ўтириб дам олиб, кейин вагонларни текширгани кетаман, дегандим…

— Аллақачон тонг отди.

Арсен дераза томонга қаради. Шунда ўзининг дағ-дағ титраётганини ҳис этди.

— Менимча, — деди у Иван Николаевичга қараб, — шамоллаганга ўхшайман!

— Кечаси билан ичган одам шамолламайди. Тушинг ҳалиям қўрқитаяпти сени.

— Ҳа, шундай. Жуда ёмон туш кўрдим.

— Ҳеч нарса қилмайди. Тушга ишонган одам бизнинг сиёсатимизда хурофотчи ҳисобланади. Бориб вагонлардан хабар олиб кел. Тушинг ўз-ўзидан йўқ бўлиб кетади!

— Нега сен мени сира аямайсан? — дея норози бўлиб тўнғиллади Арсен.

— Чунки сен тажрибалисан. Мен сенга нисбатан қанчалик қаттиққўл бўлсам, сен бошқаларга қаттиққўл бўласан. Йўқса, лаллайиб юрасан! — деб бурнини тортиб қўйди Иван Николаевич ва кичкинагина қоғоз парчасини олиб, уни стол устига эҳтиёткорлик билан қўйди-да, устидан мохорка тўка бошлади.

— Мен ҳам битта чекай. Роса чарчадим. Кейин бориб вагонларни кўздан кечириб келавераман. Менимча, бугун осуда бўлди. Сенинг калланг ишлади. Анави отбоқарни маст қилдинг. Шу тариқа туни билан ҳеч қандай воқеа содир бўлмади. Айтганча, кейин мен унга яна ичирдим. Текширгани кирсам, худди бало ҳам урмагандай ўтирибди. Дарров бир челакни ичирдим! — дея ғўдайди Арсен.

— Ўлиб қолмадими?

— Қаёқда?! Менимча, у ўта маккор. Хаёлимда атай қайт қилгандай туйилди. Бўлмаса…

— Йўқ. Мен ҳам бир сафар ҳаддан зиёд ичганимда қайт қилиб ташлаганман. Аммо ўшанда енгил тортганман. Ичимдаги ҳамма нарса чиқиб кетган-у, енгил тортганман. Ҳаттоки аввалгидан ҳам… Шунга қараганда, сенинг гапингда жон борга ўхшайди. Аммо кейин тағин ичирдим, дединг. Шу ишни тўғри қилибсан. Лекин, барибир, мени бир нарса ўйлантиради. Қандай қилиб отбоқар томнинг тепасига чиқиши мумкин? Бунисиям майли. Аммо қандай қилиб у бориб кўринишидан дев ҳуркадиган одамларни бўғизлаб ташлаши мумкин? Кейин уни нима бунга мажбур қилаяпти? Ахир улар бор-йўғи қимор ўйнашган. Агар қиморда отбоқар ютқазганида ҳам майли эди. У ютган. Хўш, сен нима деб ўйлайсан?

— Менми? Ҳартугул, мендан фикримни сўраяпсан. Менинг фикримча, у татар эмас.

— Нимага энди?

— Эътибор берган бўлсанг, у доим дошқурларга тегинаяпти. Вагонда фақат дошқурлар эмас, бошқалар ҳам бор. Чамамда, туркистонликка ўхшайди.

— Бу гапингга мен қўшилмаган бўлардим. Мен туркистонликларнинг кўпини кўрганман. Бирортаси ҳам рус тилини унчалик билмайди. Биладигани ҳам акцент билан гапиради. Татарлар эса русларга қўшилиб кетишган. Айримлари ўзларининг тилларини билишмайди ҳатто.

— Ҳамма нарса бўлиши мумкин. Айтайлик, онаси татар, онаси туркистонлик бўлса-чи.

— Лекин нега унда дошқурларга ҳужум қилаяпти?

— Билмадим. Биз янги туғилган инқилоб давлати учун жон олиб жон бераяпмиз. Босмачиларга қарши олдинги сафларда жанг қилаяпмиз.

— Лекин бегуноҳларниям қириб ташлаганларинг рост-ку.

— Иван, сен нимани ҳам билардинг? Бизга шундай топшириқ бўлган. Битта калла учун эллик рубль ваъда қилишган. Яна у калла кимники…

— Бас қил. Сенинг сўзларингдан душманнинг қарашлари кўринаяпти. Сен билан менга мутлақо бошқа нарса буюрилган. Қизил аскарлардан бирортасининг ҳатто бошидаги сочи тўкилмасин, дейилган. Аммо нечтаси ўлди?

— Аввал сен жавоб берасан.

— Биламан, аммо сен ҳам қуруқ қолмайсан.

— Балки биргалашиб нимадир ўйлаб топармиз.

Иван Ниолаевич қоғозга ўралган тамакини тутатди. Сўнг тутунни ичига ютиб, дераза ёнига келди. Жаҳли чиқди.

— Одам ҳар қанча аҳмоқ бўлиши мумкин, лекин бунчаликка бориш учун…

— Ана шу гапларингнинг ўзи сабаб бўла олади. Балки, отбоқар билан бирга анави учта дошқурни…

— Сен улар учун ўлиб-тирилиб турибсан-ку, қандай қилиб ўзингникиларни қурбонликка бериб юборасан? — дея мийиғида кулганча Арсенга қаради Иван Николаевич.

— Чунки ўртага менинг жоним қўйилаяпти. Бунинг устига, ўтган сафар менга жуда қаттиқ алам қилган. Шунча қон кечганимга қарамасдан, бир тийинсиз Москвага жўнатиб юборишди. Майли, даволамоқчи бўлишгандир, лекин барибир ўзим билан бирга ўлжамни ҳам беришлари керак эди. Энди бориб, ўша йўқотганларимнинг ҳаммасини жой-жойига қўйишим керак.

Иван Николаевич кулди ва ўпкасини тўлдириб тутун ютди.

— Менинг катта режаларим бор. Биласанми, у ёқларда шароб заводини қуриш…

— Сенинг эсинг жойидами? Агар сен завод қурадиган бўлсанг, бизнинг инқилобимиз нима бўлади? Биз зулмкор, бой ва амалдорларга қарши инқилоб қилганмиз. Энди ҳамма нарса давлатники, халқники бўлади. Ҳеч бир одам тижорат билан шуғулланмайди.

— Бунисини сендан яхши биламан. Аммо шароб заводини номига давлатники қилиб, ўзинг ундан мўмайгина пул қилсанг бўлади. Кейин анави Маратга ўхшаганларга ичирсанг ҳам бўлаверади. Улар қайт қилиб ташламайди. Чунки ачитқи ишлатилмайди. Хуллас, менинг режам шунақа. Жангга олиб боришса, олиб боришди, олиб боришмаса, савдони эгаллайман. Сартларнинг қонини ичаман.

— Сенинг нафсинг бошингга етади.

— Менга қара, пулинг бўлмаса, сен ҳеч ким эмассан. Қанча рус офицерларни, еврейларни кўрдим. Ҳаммаси уйларига роса ташиб кетишди. Лекин асл молларни олишаяпти улар. Бизга бўлса, улардан қолгани тегаяпти. Жанг қилган, қон тўккан бизмиз, лекин ўлжа бошқаларга тегаяпти.

— Бўлди қил! — деб эшик томонга қараб қўйди Иван Николаевич. — Ундан кўра, бориб қоровулларингни бир текшириб қўй. Яна тонг отди деб ҳаммаси бўшашиб қолишмасин, навбатчилик кеча-ю кундуз бўлади. Сен ҳаммаёқни кўриб келганингдан кейин ухлайсан, кундуз ўзим қўлга оламан.

«Ўҳ, ярамас, сен ҳам мен билган рус офицерлар ва еврейлардан мутлақо фарқ қилмайсан. Зўрини ўзинг еб, суягини менга қолдирасан», дея кўнглидан ўтказди Арсен ҳамда кийим-бошларини тўғрилаган киши бўлди-да, эллик литр сиғимли тахта идишнинг қопқоғини очиб, унга стаканни солди.

— Сенда фаросат деган нарсанинг ўзи йўқ. Маймунни ёнингга қўйса, бир хилсан. Нега стаканни тиқаяпсан? Ундан кейин кечаси билан ичганинг камлик қилдими?! Мен сенга куни кеча икки юз граммдан ортиқ ичиш мумкин эмас, дегандим. Сен бўлсанг туни билан ичиб чиқдинг. Қўй стаканни жойига. Аввал буйруқни бажар, кейин ётиш олдидан ичасан! — деди жаҳли чиққан Иван Николаевич.

Арсен унга норози бўлиб ўқрайиб қараб қўйди-да, бурнини тортди. Сўнг стаканни столнинг устига қўйиб, эшик томонга юрди.

У эшикдан чиқаман-у, тамбурда Исломга дуч келаман деб сира ўйламаганди. Аслида, ундан олдин Ислом кириши керак эди. Ҳаттоки кирмоқчи ҳам бўлганди. Бироқ ичкаридаги суҳбатни эшитиб, бироз кутиб қолди ва иккисидан бирининг чиқишини пойлади.

Арсен Исломни кўрди-ю, қотиб қолди.

— Сен… сен… — деганча белидаги камарга осилган чарм қурол ғилофи томонга қўлини чўзди. Аммо Ислом чаққонлик қилиб, унинг қуролини ўзидан олдин олиб қўйди.

— Иван, тревога! — дея бақирди бирдан Арсен.

Худди шу пайт Ислом унинг қорнига мушт туширди. Арсен икки букилди. Ана шу пайт Ислом наганнинг қўндоғи билан унинг бошига зарба берди. Арсен тамбурга йиқилди. У ўлмади. Бошидан қон чиқди. Ҳушидан кетди. Шунда Ислом:

— Сен мараз ҳали менга кўп нарсалар учун жавоб беришинг керак. Шунинг учун ўлиминг соатлари озроқ кечикади, — дея пичирлади ва Арсеннинг камарини ечиб олиб, қўлларини орқасига боғлади. Бу ишни шунчалик тез бажардики, ичкарида камзулини энди киймоқчи бўлган Иван Николаевич зўрға қуролини олишга улгурди. Аммо Ислом унинг хонасига киришга шошилмади ва ўзи четга ўтиб, бир қўли билан секин эшикни оча бошлади. Худди шу пайт паровоз «пў-ў-ўп, пў-ўп, пў-ўп» этиб сигнал берди. Бу тревога маъносини берар эди. Поезд ҳайдовчиларига шундай топшириқ бўлганди, агар бир учи қўмондонлик вагонига уланган ип тортилса, тревога бериб, ҳаммани хавфдан огоҳ этасанлар, дейилганди. Худди шундай бўлди. Энди бу тревогани эшелондагиларнинг ҳаммаси эшитишлари керак эди. Бироқ отбоқар Василий, унинг пиёниста шериги ва яна бошқа олтита отбоқар ҳамда ошпазлардан ташқари, паровознинг орқасига уланган вагондаги хотин-халаждан бошқа ҳеч ким эшитмади. Сабаби, эшитадиганларнинг бари мурдаларга айланиб бўлишганди. Қамоқ-вагондагилар эса ҳали-ҳамон ухлашда давом этишарди. Уларни қўриқлаган, ҳозир қўли боғланган ҳолда тамбурда ўтирган аскар эса тревогага парво қилмади.

Ислом эшикни янада каттароқ очди. Шунда бирдан у томонга ўқ узилди. Ислом эшикни қўйиб юбориб ўзини четга олди. Шунда ҳам, барибир, Иван Николаевич кетма-кет уч марта тепкини босди. Унинг бор умиди ёрдам келишидан эди. Тревогани эшитган қизил аскарлар бу томонга югуришади, деб ўйлаганди.

Ислом эшикни яна секин оча бошлади. Бу сафар ҳам ўқ узилди.

— Иван Николаевич, қаршиликни бас қилинг. Жонингизга жабр қилманг, сиз ақлли одамсиз! — дея бақирди Ислом.

— Нима?! Яхшиси, сен ўзингга эҳтиёт бўл, ҳозир аскарлар етиб келишади! — деди унга жавобан Иван Николаевич.

— Хомтама бўлманг, энди сизга ёрдам берадиган аскарнинг ўзи қолмади. Бекордан-бекорга ўлиб кетасиз! — деди Ислом ва эшикни каттароқ очиб, ўзи ўтириб олди ҳамда ичкарига ўқ узди. Айни пайтда Иван Николаевич ҳам тинимсиз тепки босарди…

Ўқлар визиллаб икки томонга учар, аммо бирортаси ҳам аниқ нишонга бориб тегмасди. Қайтага, йўл-йўлакай у томондан учган ўқ бу томондан учиб бораётганини уриб ташлади. Албатта, буниси ҳам ноёб ҳодиса. Бироқ бўлиб туради… Охири, барибир, тажриба роль ўйнади. Ислом Иван Николаевичнинг айнан қурол ушлаган қўлини нишонга олди.

— А-а-а! — деб бақириб юборди Иван Николаевич. Шу пайт қўлидаги наган полга тарақлаб тушди.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.