Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (42-қисм)

Жумақул келганидан кейин унинг қўлидан етаклаб четроққа олиб чиқди.

— Қаерда эдинг? — деб сўради ўткир нигоҳини унга қадаб.

— Хўжайин Қўқонга жўнатганди, — деб дарров бошини эгди Жумақул.

— Нега?

— «Қўқондаги вазиятни билиб кел. Одамлар нима билан машғул, қизиллар нима қилишяпти, шуларни ўрганиб кел», деганди Худо раҳмат қилгур, — дея жавоб қайтарди Жумақул.

— Билдингми?

— Ҳа. Кўрдим. Лекин унча кўп нарсани кўрмадим. Одамлар сарсон бўлиб юрганга ўхшади. Қизиллар отларини миниб, у ёқдан бу ёққа чоптиришяпти.

— Улар сени кўришдими?

— Кўришди.

— Индашмадими?

— Йўқ.

— Шунчаки сен отда ғўдайиб юрсанг ҳам индашмадими?

— Отда юрмадим. Уни етаклаб юрдим.

— Шаробни қаерда ичдинг?

— Хўжайиним битта дўконга кириб кел деганди.

— Қандай дўкон?

— Арманининг дўкони. Шароб олиб кел, деганди.

— Олиб келдингми?

— Йўқ.

— Нега?

— Йўлда нафсим зўрлик қилиб, ичиб қўйдим. Кейин чўлда ухлаб қолибман.

— Бахтинг бор экан. Агар Йўлдош чол тирик бўлганида, терингни шилиб, сомон тиқарди. Бор, боравер, — деб Ислом уни қўйиб юборди. Сўнг ҳали тарқамай гурунглашиб ўтирган чолларнинг ёнига келди. Айни чоғда чоллар ҳам унинг келишини кутаётган эдилар. Сабаби, Ислом нега уни етаклаб кетгани уларга ҳам қизиқ эди.

— Нима гап? — деб сўради Абдужаббор атайин бошқалар эшитсин деб.

— Қўқондан келибди, — деб жавоб берди Ислом.

— Қўқондан? — деб сўради ҳайрон бўлган Қудратилла чол. — У ерда нима қилиб юрган экан?

— Хўжайини жўнатган экан. Аҳволни билиб келишга. Ҳеч балони билмабди. Лекин бу ёққа олиб келиши керак бўлган шаробни ичиб қўйибди.

Қудратилла чол бирдан кафтларини бир-бирига уриб қарсак чалиб юборди. Сўнг бошини сарак-сарак қилди.

— Бу армани зоти келди, ҳаммаёқ расво бўлди. Илгари ҳеч қаерда ҳеч қанақанги шароб бўлмас эди. Бўлиши ҳам мумкинмас эди. Ана энди… Эсизгина. Майли мен энди борай, ҳализамон аср вақти ҳам киради, — дея баҳона қилиб ўрнидан турди. Аслида, унинг бу ерда умуман ўтиргиси йўқ эди. Эртароқ узоқлашишни истаётган эди…

Шунингдек, бошқалар ҳам тарқади. Ҳаш-паш дегунча таъзияли хонадонда оила аъзоларидан бошқа ҳеч ким қолмади.

Ислом тоғаси билан бирга унинг уйига борди. Абдужабборнинг аёллари дарров узум сўрисининг остига кўрпача ва дастурхон ёзишди. Топганларини олиб келиб дастурхонга қўйишди. У бор-йўғи икки дона зоғора нон эди. Кейин чой ҳам дамлаб келишди.

— Тоға, хизматкорда гап борга ўхшайди. У кимлар билан кўришганлигини яширди. Аммо яхшилаб суриштирсак, ҳаммасини билиб оламиз. Ундан кейин Йўлдош чолнинг ўлдирилиши ҳам ғалати. Наҳотки уни биров келиб ўлдириб кетади-ю, хотини сезмаса?!

— Балки хотини билан бирга қилгандир ўша одам нима қилган бўлса… Бўғиб ўлдирибдими?

— Йўқ, — дея бошини чайқади Ислом, — ниманидир унинг юзига босган. Йўлдош чол ҳаво етишмаслигидан ўлган. Шунинг учун ҳам кўзлари чақчайиб кетган. Уйидагилар кўзларини юмолмаяпмиз, деб айтишди.

— Менга Қудратилла: «Мастликда хотинига ёпишган бўлса, зўриқиб ўлган», деди.

— Ҳа, ичган экан. Лекин жуда кўп ичган. Шунақа сасиётган эди. Аммо у унақа қилиб ўлмаган. Майли, қандай бўлса-да, у кетди.

— Чатоқ бўлибди-да. Агар унинг ўлдирилганлигини бошқалар ҳам билганида, аниқ мен билан сендан кўришарди.

— Нега?

— Жанжаллашиб қолдик-ку.

— Аммо ўлдирмадик-ку.

— Ҳа, шундай. Ҳозир мен ўзим ўзимдан шубҳаланяпман. Шу ухлаётганимда ўзим билмаган ҳолда ўрнимдан туриб кетиб, бориб ўлдириб келмадиммикан, деб.

Ислом унинг сўзларига кулиб юборди ва пиёласидаги чойни ичди.

— Лекин, тоға, Жумақулни сиқувга олиш керак.

— Ҳозир қандай бўларкан?

— Бошқа илож йўқ.

— Ҳимм. Бўлмаса, бирор нималар еб ол… Бирор нима эмиш, нон е. Тўхта. Битта хўроз қолган…

— Тоға, қўйинг, керакмас.

— Керак, эй… Эртага Худо подшо, — деб Абдужаббор чол ўрнидан турди ва уй томонга бақирди. — Пўлат, Пўлат!!!

Ичкаридан бирдан унинг кичик хотини чиқди.

— Менга қара, болларга айт, анави хўрозни сўйишсин. Кейин уйда яна нима бор? Гуруч-пуруч…

Аёли бошини эгди. Абдужаббор шу заҳоти ҳаммасини тушунди ва бошини қашлади ҳамда ортига ўгирилиб, Исломга қаради.

— Жиян, бу анави ўлжадан озгина ишлатсак бўладими? — деб сўради.

— Бўлади. Нега бўлмасин? Асирлар қолмади. Энди ҳаммаси шу қишлоқнинг одамлариники. Сизгаям ажратилганди-ку.

— Мен уйдагиларга тегинтирмаётгандим. Эрта бир кун керак бўлиб қоладими, деб.

— Боя ўзингиз эртага Худо подшо дедингиз-ку.

— Ҳа-а, унда ўзим бориб буларга бир кунлигини ажратиб берайин. Бўлмаса… — дея кулди Абдужаббор.

Исломнинг хаёлига эса бирдан Рисолат, сингиллари келди. «Улар нима қилиб ўтиришибдийкан?.. Боришим керак», дея кўнглидан ўтказди.

— Бугунги кундан унумли фойдаланайин, — деди у тоғаси келганидан сўнг.

— Нима қилмоқчисан? — деб Исломнинг юзига қараб қўйди Абдужаббор.

— Уйга, қишлоққа бориб келаман. Янги куёв деган номим бор ахир. Қолаверса, сингилларим ҳам: «Акам у ёқдан келиб, бу ёққа кетди», деб аразлаб юришмасин.

— Ҳа-а, янги куёв! Шу куёвликни бундайроқ ўтказиш ҳам насиб этмади сен бечорага. Менга қара, уларнинг ҳаммасини бу ёққа олиб келсанг, қандай бўлади? Ана, тўртта хонаси бор битта уйим бўш турибди. Тоғачаларингга атаб қургандим. Лекин насиб этмади. Битта хонасида сен билан келин турса, иккинчисида сингилларинг яшайди. Бир ҳисобдан, мениям кўнглим хотиржам бўлади.

— Майли-ку-я, тоға, лекин қишлоқда бармоқ билан санарли одам қолган. Агар мен уларни олиб келиб қўйсам, қолганлар нима қилишади? Учта чол, ёш болалар ва хотин-халаж.

— Уларниям олиб келиш керак. Қишлоқда уларгаям етарлича уйлар бор. Ҳаммасини жойлаштирамиз. Бир қишлоқ бўлиб яшайверамиз. Агар Худо насиб этиб, ҳаммасини жой-жойига қўя олсак, эҳтимол, қайтиб кетарсизлар… Энди шу экан-да тақдир.

Ислом бошини эгди. Хўрсинди. Аммо кўнглидагини айтмади.

— Бўлмаса, мен борайин, — деди.

Отлар кўп эди. Ахир озмунча ўлжа олиндими? Агар биров четдан зиён келтирмаса, бу отлар ва олинган ўлжалар билан бемалол келаси йилгача етиб боришади. У ёғи экин-тикин, пишиқчилик бошланиб, ҳаммаси изга тушади.

Ислом яхши, бақувват отлардан бирини эгарлади. Вақт қисқа эди. Тез бориб қайтиши керак эди. Шу боис талай муддат отни чоптирди. Кейин терлаб қолмасин деб ўз ҳолига қўйиб қўйди.

Рисолат, одатдагидай, Бешкапа қишлоғи томон қараб ўтирарди. Бир ўзи эди. Қишлоқнинг бу чеккасига ҳеч ким келмайди. Чунки бу томон мутлақо бўм-бўш, ҳатто кундузи бир ўзинг юришга қўрқасан. Аммо у қўрқмайди. Шу кунларда қўрқмай қолди. Ислом келиб, унга уйланганидан кейин қўрқмайдиган бўлди. Эри кетганидан кейин эса умуман қўрқувни унутди. Фақатгина у Исломни йўқотиб қўйишдан қўрқади. Шунинг учун ҳам бемалол кимсасиз томонга бораверади. Аммо фақатгина қуёш ботгунича ўтиради. Кейин қишлоқдагилар хавотир олишмасин, деб уйига қайтади.

Бугун унинг юраги ҳар доимгидан-да бошқача урди. Ҳатто ичида: «Келмаса, умуман уйга қайтиб бормайман, мана шу ерда ўтиравераман. То эртагача. Қишлоқдагилар хавотир олишса, олаверишсин. Нари борса, шу ергача излаб келишар. Изламасалар ҳам розиман», дея ўзига ўзи онт ичди. Аммо ҳали қуёш ботишига анчагина бор эди. Кутилмаганда узоқдан бир қора кўринди. Аввалига у: «Менинг кўзимга шундай кўриняпти. Менимча, қандайдир бута бўлса керакки, кўзимга одам бўлиб кўриняпти», деб ўйлади. Аммо кўринган нарса аста-секин яқинлашиб, отлиқ қиёфасида яққолроқ намоён бўлди. «Бу аниқ Ислом акам, — деди ўзига ўзи. — Бошқа ким бўларди? Ҳеч ким!»

У ўрнидан сакраб турди ва отлиқ томонга югура бошлади. Бироқ беш-олти қадамдан сўнг бирдан тўхтади. «Бошқа бўлса-чи, — деган фикр келди хаёлига. — Агар бошқа бўлса, роса шарманда бўламан. Шарманда бўлиш майли-ку-я, бу ёлғиз жувон экан, деб шартта отига ўнгариб кетса, нима қиламан? Йўқ, шошма, шошма, Рисолат. Агар эринг бўлса, уйингга боради. Уйингда кут. Озгина аразлайсан ҳам, агар-чи, ичингда уни соғиниб ўлиб ўтирган бўлсанг ҳам. Ҳар қалай, эркак кишига шундай қилиб туриш керак. Бўлмаса, ҳаддидан ошиб кетади… Эй, ўл-эй, Рисолат, нималар деяпсан? Аразлашга бало борми? «Ҳа, дарров аразладингми?» деб яна кетиб қолса, нима қиласан?! Йўқ, аразламайман, соғинганимни рўйи-рост кўрсатаман!..»

У шундай иккиланишлар билан турганида, отлиқ янаям яқинлашиб қолди. У таниди. Адашиши мумкин эмас. Аниқ ўзининг санқи эри… Энди югурмаса бўлмайди.

Ислом отнинг қорнига ниқтади. Жонивор ҳам чопишга тушди. Ислом хотинининг ёнига етганида, отдан сакраб тушди. Хотинини маҳкам бағрига босди.

— Қаерларда юрибсиз?! Соғинчдан ўлиб қолай дедим!!! — деди Рисолат йиғлоқи овозда.

Қаердан билишган, нима бўлган ёки одамларнинг ўзлари тахмин қилишганми, ишқилиб, бу ёғи унга қоронғи, аммо Ислом борадиган уйнинг ёнидаги кўчада қишлоқнинг ҳамма одамлари йиғилишган экан. Ёшгина янги келин-куёв бир-бирларининг қўлларидан ушлаганча отни етаклаб боришаётганди. Қишлоқ одамларини кўришлари билан иккаласи ҳам қўлини тортиб олди. Олдин сингиллар, кейин қишлоқнинг чоллари бирин-кетин югуриб келиб, Исломни бағрига босишди. Кичкина болачалар ўзларини унинг қучоғига отишди. Жувонлар, қизлар четда туришди. Улар уялганларидан бошларини эгиб салом беришди. Ахир Ислом яна уйланиши керак. Қишлоқ оқсоқолларининг қарори шундай. Демак, қайси биридир унга хотин бўлади. Лекин қайсилигини уларнинг ўзлари ҳам билишмайди. Шу боис бошларини эгиб туришибди (ҳатто жувонлар ҳам. Ахир улар турмушларида нима кўришди? Эрлари билан неча йилгина бирга яшашди? Ҳозир бошлари очиқми? Очиқ. Демак, улар ҳам Исломга хотин бўлишга даъвогар-да). Аммо ҳар бири овозини янада юмшатиб салом берди.

— Нима бўлди? Нега бунча қолиб кетдинг? Эй-й, қанчалик хавотир олдик, — деди Салим сол.

— Ҳа. Ҳозир ичкарига кирайлик, барини гапириб бераман.

— Тушундим. Анави, қайсинг бор? Неъматилла, дарров битта қўй сўйинглар, — деди Салим чол ён-атрофига аланглаб.

— Йўқ, йўқ. Керакмас. Агар менинг ҳар келишимга қўй сўяверсангиз, қўй қоладими? — деб кўнмади Ислом.

— Қўйлар кўп. Шунча қўйни нима қиламиз? Ундан кейин қўйларнинг ҳаммаси ўзингники.

— Меникимас. Бутун қишлоқники.

— Сўймасак, тансиқроқ таом пиширолмаймиз-да.

— Мен ким бўлибман тансиқ таом ейишга? — деди Ислом хафа бўлиб.

— Бўпти, бўпти. Унда боримизни дастурхонга қўямиз.

Одатдагидай, эркаклар бир уйга кириб олишди. Рисолатнинг ичи ёнарди. «Бугунча қўйиб беришмайдими? Бугун тўлиғича уники бўлмайдими? Нега булар тушунишмайди?» деб ўйлар эди у.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.