Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (45-қисм)

Тонг пайти қишлоққа кириб борди. Тинка-мадори қуриган эди. Бундан бу ёғига чидаёлмасди. Бундан бу ёғига йиқилиб тушарди. Бахтига, Ислом уйидан чиқиб келаётган экан. У Нормуродни кўриши билан қадамини тезлаштирди.

Нормурод кўзлари юмуқ ҳолда, Ҳамидулладан нимаики эшитган бўлса, ҳаммасини айтди ва шу заҳоти ерга ўтириб олди.

— Худога минг қатла шукур, — деди у узала тушиб ётаркан, кейинги сўзлари жуда паст эшитилди, — ёмон чарчадим. Бошқа чидаёлмайман…

Ислом уни кўтариб олди. Нормурод қоқсуяк одам эди. Жуда енгил эди. Шу боис Исломга умуман қийинчилик туғдирмади…

Рисолат ташқарига чиққан эди. Эри бировни кўтариб келаётганини кўрди. Ҳайрон бўлди. Бунақанги пайтда одамнинг мияси яшин тезлигида ишлайди. Бу одам бир гўрдан келиб қолган. Унинг қорни оч. У касал. У жароҳатланган ва ҳоказо…

— Бўш уйга жой қил, — деди Ислом яқинлашаркан.

— Ким бу? — сўради Рисолат.

— Бу бизнинг жосус. Тезлаштир.

Ислом Нормуродни ётқизиб чиққанидан кейин хотинига овқат тайёрлаб қўйишни, тоғасининг ўғилларидан бирортасини чақириб келишни буюрди.

— Уйғонса, овқатга таклиф қилсин, — деди Ислом ва жангчиларни йиғишга кетди. Кетиш асносида режа тузди. Ва охирида, партизанлик урушини (бу унинг тилида хуфиёна эди) олиб бориб бўлмайди, деган якуний қарорга келди. Аммо унинг ичини тинимсиз бир нима кемираётганди. Ўша кемираётган нарса жавобгарлик туйғуси эди. Бундай олиб қараса, Йўлдош чолнинг сўзлари ростдай эди. Сабаби, агар у қизилларга ютқазиб қўйса, бутун бошли битта қишлоқнинг… «Йўқ, — деди у бирдан ўйини шу жойида тўхтатиб. — Асло бундай бўлмайди. Мен, барибир, жангчилар билан бирга ғолиб келаман. Чунки Аллоҳ мен томонда. Чунки бош мақсадим — озодлик. Бош мақсадим — одамларнинг эркин яшашлари. Шундай экан, албатта, Аллоҳ қўллайди.

— Олдинги сафаргилардан анча қийин бўлади, — деди у йигитларини йиғиб, бир сафга тизганидан сўнг, — жосусларимизнинг хабар беришларича, икки минг кишилик қўшин бизнинг устимизга бостириб келар экан. Яна тўплар ва пулемётлар билан ҳам қуролланишган улар. Агар ўтган сафарги жангларида улар бизни менсимаган ва шунинг ортидан мағлубият аламини татиб кўришган бўлса, энди вазият мутлақо бошқача. Жуда қаттиқ тайёргарлик кўришган. Қолаверса, бизнинг қишлоққа қай тартибда бостириб келишлари номаълум.

— Энди нима қиламиз? — деб сўради жангчилардан бири хавотир билан.

— Энди яна кутилмаган йўл тутамиз. Уларнинг чиқиш жойи маълум. Қўқон. Ана шу ернинг ўзида «тутиш»ни бошлаймиз. Ҳозир бир неча бўлакларга бўлинамиз. Биринчи гуруҳ…

— Ислом ака, Қўқондан чиққач, бир тош берироқда анҳор бор. Агар унинг устидаги кўприкдан ўтишмаса, ўтиб олишлари қийин. Балки шу кўприкни бузиб ташлармиз, — деди яқингинада Тошлоқдан келиб уларнинг сафига қўшилган паст бўйли йигит.

— Яхши. Лекин шунчаки бузиш билан иш битмайди. Кўприк ўзи билан бирга бир нечта душман аскарини олиб кетиши керак.

Шундан кейин Ислом ўша жангчисидан анҳорнинг қаердалиги, кенглиги, унинг атрофида нималар борлигини миридан-сиригача билиб олди. Кейин у ерга граната жойлаштиришни режалаштирди. Фақат бу режаси ҳақида гапирмади. Агар гранатанинг атрофига майда темир-терсакни уйиб қўйса, портлашнинг натижаси янада самарали бўлиши мумкин. Буниси тўғрисида эса у йигитларига гапириб берган ва ҳатто синаб кўрган эди.

У сўзларди-ю, баттар завқи ошарди. Ҳозирнинг ўзидаёқ жўнаб кетишни истарди. Чунки энг олдинги сафда — биринчи гуруҳда унинг ўзи бўлади. Унинг ўзи бошлаб беради урушни.

Қўқондан қишлоққача бўлган масофанинг қулай ҳужум нуқталари тўғрисида гаплашилди ва кейинги гуруҳлар қаерларга жойлаштирилиши муҳокама қилинди. Шундан сўнг Ислом барча жангчиларига жавоб бераркан, шундай деди: «Уйдагиларингиз билан нафақат хайрлашиб, балки видолашиб чиқинглар. Эҳтимол, қишлоққа қайтмасмиз… Агар қайтмасак, шаҳид бўламиз. Агар қайтмасак, Аллоҳнинг севган бандалари бўламиз. Агар қайтмасак, жаннатга йўл олган бўламиз. Бироқ мен сизларнинг ҳаммангиз қайтишларингизни истайман. Чунки қишлоқнинг келажагини қуришимиз керак».

Унинг сўзлари ўзига юк бўлди: елкасидан босди. Азбаройи жангчиларининг руҳлари тушмаслиги учун жилмайди ва у ҳам уйига қайтди. Аммо юзида қайғу уфуриб турарди. Рисолат дарров сезди.

— Нима бўлди? — деб сўради.

— Деярли ҳеч нима. Лекин икки соатдан кейин урушга кетишимга тўғри келиб турибди, — дея жавоб қилди Ислом.

— Душман бостириб келяптими? — деди Рисолат хавотир билан.

— Йўқ. Энди йўлга чиқишмоқчи бўлиб турган экан… Айтганча, Нормурод турдими?

— Ҳа. Тоғачаларингиз билан ўтирибди: уй орқасидаги сўрида.

— Ҳимм. Овқатландими?

— Кўп емади. Бироз татинган бўлди. Тоғачаларга: «Иштаҳам йўқ», дебди.

— Тушунарли. Энди менга бирор нима тайёрлаб бер. Унгача мен у билан гаплашиб келаман.

Ислом Нормуродни яна Қўқонга жўнатиб юборди. Ҳамидулла билан учрашиб, қўшимча маълумот олиш учун. Кейин қайтиб келди-да, уйга кирди. Рисолатни бағрига босди. Сочларини узоқ ҳидлади.

— Яна камида олтмиш йил яшашни истайман. Олтмиш йил сенинг сочларингни мана шундай ҳидлашни истайман, — деди.

— Сиз ўлгани кетмаяпсиз. Сиз яшаб қолиш учун кетаяпсиз. Ўша олтмиш йилни яна бирга яшаймиз, — дея эрини қучиб олди Рисолат, сўнг қўшиб қўйди: — Агар қайтиб келганингиздан кейин феълингиз айниб, яна учтасига уйланиб олмасангиз.

— Бундай гапларни қаердан олдинг?

— Отам, қишлоқнинг бошқа чоллари сизга тўртта қизга уйланиш вазифасини қўйишганди-ку. Бундан ташқари, яна қанча қиз-жувонлар шунчаки канизагингиз бўлишни исташяпти. Чунки сиз тўрттадан ортиғига уйланолмайсиз.

Ислом кулиб юборди.

— Эҳ, нималар деяпсан? Ҳозир битта ўзингга вақт тополмаяпман, яна учтага уйланишга бало борми? — деди.

— Қайтиб келганингиздан кейин тинчлик замони бошланади. Ана шундан сўнг уйланасиз. Сабаби бошқатдан қишлоқ барпо қилиш керак. Бунинг учун эса бола керак.

— Бешкапада йигитлар кўп. Ана шулар уйланишади бошқаларга. Кейин уларнинг ҳаммасини ўзимизнинг қишлоққа олиб кетамиз. Қарабсанки, ҳаш-паш дегунча битта катта қишлоқ тайёр.

— Ростданми? — деди Рисолат ўзига сиғмай.

— Рост.

— Мен бўлсам ўлиб-тирилиб, итдан ҳам, битдан ҳам сизни рашк қилиб юрибман… Менга қаранг, албатта тирик қайтасиз-а!

— Ҳа, тирик қайтаман.

— Ҳеч қаерингизга ҳеч нима бўлмайди-я?

— Бўлмайди.

Рисолат эрини аввалгидан-да қатиқроқ қучоқлади…

Ислом шоша-пиша овқатланди. Чунки Рисолат билан бирга шундоқ ҳам қисқа бўлган вақтни баттар қисқартириб қўйди. Кейин Рисолат ҳам бирдан айниб қолди.

— Мен ҳам сиз билан бирга бораман, — деди.

— Нега? Сен нима қиласан? — дея сўради Ислом ажабланиб.

— Сиз билан бирга бир сафда туриб, душманга қарши уришаман.

— Оббо. Сен уришмайсан, сен менга халақит берасан. Менинг ўй-хаёлим сен билан банд бўлиб қолади. Ундан кўра, уйда ўтир. Мен сенга сингилларимни омонат қилиб ташлаб кетяпман.

— Бу нима деганингиз?

— Ахир ўйнагани кетмаяпман.

— Бундан чиқди, — дея қошларини чимирди Рисолат, — ҳали айтган гапларингизнинг ҳаммаси ёлғон экан-да. Бундан ташқари, сиз уйга умуман келмаслигингиз мумкин экан-да, тўғрими?!

Рисолатнинг кўзларидан ёш оқа бошлади.

— Нима десам экан? Келаман, хавотир олма. Шунчаки сингилларимга қараб тур, деяпман.

— Сингилларингиз кичкина эмас-ку. Илгари кетаётганингизда ҳечам бундай демагандингиз. Энди бўлса…

Ислом Рисолатни қучди. Юзидан ўпди.

— Йиғлаганингда баттар очилиб кетаркансан. Мен ҳам билмасканман. Мана энди билдим. Мендан кўнглинг тўқ бўлсин. Мен битта ўзим учун эмас, қанчадан-қанча йигитлар учун ҳам жавобгарман. Керак бўлса, мана шу қишлоқ учун ҳам. Энди тушундингми?

— Йўқ, тушунмадим.

— Айтмоқчиманки, ўлишга менинг ҳаққим йўқ.

У шундай деб бирдан хотинини қўйиб юборди. Кейин шиддат билан уйдан чиқиб кетди. Чунки ўзининг ҳам кўнгли бузила бошлаганди. Ўзининг ҳам хотинидан айрилгиси келмай қолаётганди.

Йигитлар ҳам кўп куттиришмади. Ҳамма отланган, бирорта ҳам пиёда жангчи йўқ эди. Боиси, эртароқ кўзланган манзилга етишлари керак эди.

У умумий гуруҳдан тўртта жангчини ажратиб олди ва уларни олдинма-кетин Қўқон томонга жўнатди. Агар шундай қилмаса, ўзлари ҳам пистирмага дуч келиб қолишлари мумкин эди.

Шундан кейин ҳам Ислом жангчиларини бирма-бир кўздан кечириб чиқди. Сўнг:

— Кимки ўлса, унга жаннат муборак бўлсин! — деди.

Бу айни лаҳзада лашкарни руҳлантирадиган ягона гап эди. Агар инсон бир нарсага жуда қаттиқ ишонмаса, жон-жаҳди билан қиладиган ишига киришмайди. Бошқа томондан олиб қараганда, рост гап ҳам айнан мана шу эди.

* * *

Ҳамидулла қўшин яна бир кундан кейин йўлга чиқишини аниқлаштирди. Олдинги сафда отлиқлар, ундан кейин тўпчилар ва пулемётчилар, уларнинг ортидан пиёдалар ва охирида яна отлиқлар борар экан. Яна қўшин шаҳардан чиққанидан сўнг олтита гуруҳга бўлинаркан. Бу қишлоқнинг турли томонидан ҳужум қилишади, қишлоқни қуршаб олишади, дегани эди.

Ўтган сафар у постдаги йигитни шароб билан сийлади. «Агар менинг навбатимда чиқмоқчи бўлсанг, бемалол яна бориб келишинг мумкин, — деди посбон йигит. — Фақат шарти шуки, менга ҳам олиб келасан». У турган жойида чидаёлмасдан, ҳали Ҳамидулла унинг ёнидан узоқлашмасдан туриб икки қултум ичди. Кейин: «Даҳшат! Мана, неча кундан бери ичаман. Ҳаммаси бир-биридан зўр. Биласанми, нега зўр? Чунки бу ерда қуёш зўр. Биз томонда ҳам қилишади. Аммо ачитқи билан қанд қўшишади. Сабаби, узумнинг ўзининг қанди жуда оз. Агар уни кўпроқ ичиб қўйсанг, кўнглинг айнийди. Бу ерда эса ҳаммаси табиий. Ўҳ, қанчалик яхши кўраман. Раҳмат сенга, омон бўл!»

Ҳамидулла ичида ғижинди. «Ҳали шошма, сен шароб ичаётган бўлсанг, мен сенинг қонингни ичаман», дея кўнглидан ўтказди.

У бугун ҳам хабарни етказиши керак. Лекин бунинг учун Нормурод қайтган бўлиши керак. Агар қайтмаган бўлса, ўзи қишлоққа кетишига тўғри келади. Балки, унинг кетиши шубҳа туғдириши мумкин. Ана ундан кейин манави гўрингда тўнғиз қўпгурларнинг режалари ўзгариши ҳеч гап эмас. «Эй Худо, Нормурод келган бўлсин…»

У яна посбон йигитнинг ёнидан осонлик билан ўтиб кетди. Нормуродни тополмаганлиги учун, юмушини енгиллаштириш мақсадида шароб сотиб олиб келди. Дўкондор армани уни ўтган гал илиқ кутиб олганди. Яна худди шундай кутиб олди ва жудаям арзон нархда берди. Шу аснода: «Сен сартларни яхшилаб ўргатиб олайин, кейин шундай нарх қўяманки, бор-будингни кўтариб келасан. Тополмасанг, менга қул бўлиб ишлайсан», деди ўзининг тилида.

— Нима? — деди Ҳамидулла ўзбек тилида.

Армани дўкондор иккала қўлини ҳам юқорига кўтарди.

— Ўлан, — деди ўзбек тилида, — биз арманларда мана шунақа қўшиқ бор, — дея давом эттирди рус тилида. У бир нечта ўзбекча сўзларни ўрганиб олган эди. Яна бошқа арманлардан фарқли ўлароқ, маҳаллий аҳоли билан ҳамиша жилмайиб гаплашарди. Юмшоқ муомала қиларди. Унинг бош мақсади — одамларни пиёниста қилиш эди.

— Ҳа-а, — дея жилмайди Ҳамидулла ҳам унинг «ўлан»идан бошқа ҳеч бир сўзига тушунмай, — ҳали айтиб тур ўланингни. Вақти-соати келганида шундай момонгни кўрсатаманки, ана ундан кейин ўзингнинг тилингда эмас, бизнинг тилимизда айтасан жонинг чиқишидан олдин ўланингни.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.