Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (47-қисм)

Улар Исломнинг ёнига етиб борганларида, гўё бир қопдан тилла топган одамдай эдилар. Ҳали улар гапирмасларидан бурун Ислом Солидан ранжиди. Аммо ранжиганини билдирмади. Қувонганларнинг қувончлари дарров йўқолиб қолишини истамади. Бироқ Ҳамидулла куйиб-пишиб қилган ишларини гапириб бергач, унинг-да юзига табассум югурди. Елкасига қоқиб қўйди.

— Бизга нафас ростлаш учун имконият қилиб берибсан ва ўзингнинг омон-эсон етиб келганинг ҳам катта ютуқ. Душман карахт ҳолга келган деб ўйламайман. Душман ўта маккор. Ва гарчи дошқурлар ифлосгарчиликларни қилиб юрган эса-да, уларнинг тепасида жуҳудлар туришибди. Жуҳуд шундай махлуқки, шайтондан кейинги ўринда туради, — деди Ислом.

— Аммо Қўқонда бошқаларники қатори, жуҳудларнинг ҳам уйлари, дўконлари вайрон этилди. Улар ҳам қизилларга қарши, — деди Ҳамидулла.

— Ютуғи ҳам шунда. Ўша ҳамма нарсасидан айрилган жуҳуд йўқотганидан ўн баробар кўпини олади. Дошқурлар бўлса ё қирилиб кетади, ёки бўлмаса, бу ерлардан ҳайдалади. Ёмон отлиқ бўлиб… Режа ўзгаради. Шу ерда бир оз дам олайлик, ана ундан сўнг бир қарорга келамиз.

Ҳамма отлиқлар отларидан тушишди. Жангчилар ўн киши-ўн киши бўлиб давра қуриб ўтиришди. Айримлар узала тушиб ётиб олишди. Ислом эса худди сайр қилаётган одамдай юрарди: миясида минг хил ўй, минг хил режа. Аммо якуний бир қарор йўқ. Чунки у хато қилмаслиги шарт. Хато қилса, ҳаммаси расво бўлади. Шу билан бирга ўзи саломат юриши керак. Чунки агар унга бир нима бўладиган бўлса, у ёғига умуман жангчиларнинг бошини қовуштириб бўлмайди. Бошқача айтганда, қишлоқнинг, Ватаннинг мавжудлигига нуқта қўйилади. Шунинг учун ҳам у ўтиролмаётганди.

— Хуллас, гап бундай, йигитлар, — деди у жангчиларини бир ерга тўплаб, — Ҳамидулланинг каромати билан бизга жуда қулай имконият яратилди. Жароҳатланган ўлжа соғломидан кўра тезроқ ва осонроқ қўлга тушади. Шундай экан, бир лаҳза ҳам бўшашишга ҳаққимиз йўқ. Уруш бировнинг мамлакатида эмас, бизнинг юртимизда кечяпти. Шундай экан, бугун кечқурун иккинчи зарбани душманнинг инида берамиз. Ҳозир менга Ҳамидулла билан Нормурод тахминий харитани чизиб беришади. Ана ундан кейин қайси томондан ҳамла қилишни белгилаб оламиз. Соли, Асадулла, Эгамқул, Муҳаммаджон, энди сизлар жосусликка кетасиз. Қўқоннинг ҳамма чиқиш йўлларига борасизлар. У ерда большовойларнинг вакиллари қаёққа кетаётганликларини билиб келасиз. Эҳтимол, бошқа шаҳарлардан, бошқа гарнизонлардан ёрдам сўрашаётгандир. Ва яна ўқ-дори омборининг қанчалик зарар кўрганини ҳам билиб қўйиш керак. Бунисини эса ўзимиз ҳал қиламиз. Олдинги дафъа Ҳамидулла билан Нормурод тиланчи қиёфасида жосуслик қилишганди. Энди бошқа бир нима ўйлаб кўриш керак. Бу биринчи масала. Қўқонга борилганидан кейин ҳарбийларни чалғитиш учун армани дўконларга ҳужумлар қилинади. Яна офицерларнинг уйларида ҳам хотиржамлик бўлмаслиги керак. Бош масала — душманнинг бошлиқлари ўйлашларига йўл қўймаслик. Агар улар турли томонга чалғиб туришса, биринчидан, вақтдан ютамиз, иккинчидан, душманни бутунлай издан чиқариб юборамиз. Шундай экан, асл мақсадлари шаҳидлик мақоми бўлган сиз юрт ўғлонлари, тезкор ва жўяли қарор чиқаришларингизга тўғри келади. Нега бунақа деяпман? Сабаби мен ҳамиша сизларнинг ёнингизда бўла олмайман. Шундай пайтлар келадики, худди Ҳамидуллага ўхшаб ўзингиз бир қарорга келишингизга тўғри келади. Энди, дўстлар, отландик.

Улар қоронғи тушишини кутишга мажбур бўлишди. Қолаверса, жосуслардан ҳам ҳали дарак йўқ эди. Кўр-кўрона ҳаракат қилиш эса яхшиликка олиб келмайди.

Аввал Асадулла келди. Кўринишидан у ўта толиққанга ўхшарди.

— Ҳамидулла яхши иш қилган экан-у, аммо Қўқон халқини жабрлантириб қўйибди. Кўчада дуч келган оддий халқнинг ҳаммасини ушлаб кетишибди. Айримлари ўлдирилгани ҳақида хабарлар бор. Гарнизон қўмондони қутурибди. Шунингдек, аскарлардан ҳам анчаси отиб ташланган эмиш. Битта қўриқчи осиб ўлдирилибди. Кўчада фақатгина дошқурлар юришибди. Баъзиларини кўрдим. Шароб сотадиган дўконларнинг ёнида ўтиришибди. Ўзларича қандайдир қимор ўйнашяпти. Лекин кўзлари олма-кесак териш билан овора. Гарнизон атрофида қўриқчилар сони жудаям кўп. Қандай қиламиз? — деди у.

Қўқоннинг оддий халқи уларни деб азобланаётганлиги Исломнинг юрагини эзди. Асадулла ўша гапларни айтаётганида, у бир кўзини чирт юмиб олди.

— Ана шу арманилар бизнинг биринчи овимиз. Мен ўзим билан бирга беш кишини олиб кетаман. Қолганлар шу ерда кутишади. Яна сиз билан бизни боғлаб турувчилар бўлишади. Улар беш юз метр оралиқда туришади. Бу хабарларнинг бир-биримизга жуда тез фурсатда етиб боришини таъминлайди. Асосий қисм ҳар доим жангга шай туриши керак. Бир нарсани ҳеч қачон эсларингдан чиқарманглар. Сизларнинг қанчалик соғлом бўлишларингиз юртимиз келажаги учун шунчалик зарур.

Ислом шундай деб жангчилардан бештасини танлаб олди. У билан бирга боришга ҳамма ошиқ эди. Бироқ Исломнинг сўзи — сўз-да.

Ислом қимор ўйнаб ўтирган бадбашара дошқурларнинг ёнига тўғридан-тўғри борди ва шундай хитоб қилди:

— Тўғрисини айтаман. Ёрилиб кетишимга сал қолганди. Сизларни кўришим билан теримга сиғмайдиган даражада хурсанд бўлдим! Мана, бор экан-ку эркакнинг ўйинини ўйнайдиганлар!

Турқи совуқ дошқурлар ҳайрон бўлишди. Барчаси кўзларини чақчайтириб Исломга қарашди.

— Сен кимсан? — деди улардан бири ғазаби ҳаддан ошганлигини кўрсатиш учун серсоқол башарасини бужмайтириб, кўзини баттар олайтириб. Улар асли кучимиз мана шу кўзларимизда деб ўйлашарди. Яъни, кўзимизни қанчалик олайтирсак, бошқалар биздан шунчалик қўрқишади, деб ҳисоблашарди. Бу ҳақда ҳатто бир-бирларига айтиб, маслаҳат ҳам беришарди.

— Менми?! Нима, ҳали эшитмадингларми?! Қурол-яроғ омборларингизнинг абжағини чиқариб кетишганларидан сўнг, бизга — Марғилонга хабар борди. Биз сизларнинг орқаларингизни тозалаш учун келдик. Лекин кела-келгунча роса зерикдим. Чунки бирорта ҳам қимор ўйнайдиган аскар йўқ эди, — деб Ислом ўша кўзини ҳамманикидан кўпроқ олайтирган дошқурнинг елкасига бир урди. У кўзини олайтирганчалик кучли эмас эди. Шу боис, сал бўлмаса, йиқилиб тушаёзди.

Қолганлари эса сергак тортишди. Ва айни пайтда Ислом ўзини жуда эркин тутаётганига қараганда, у, ҳақиқатан ҳам, Марғилондан келганга ўхшайди, деган хаёлга бора бошладилар.

— Менга қаранглар, бу ерда нима қилиб турибсанлар? — деди Ислом жилмайиб.

— Сен бизнинг кимлигимизни қаердан биласан? — деди дошқурлардан бири Исломни синамоқ учун.

— Турқинг айтиб турибди. Башаранг шунчалик расвоки, кўрган одамнинг кайфиятини бузади.

— Ҳаддингдан ошма!

— Бўладиган гапни айтдим-да. Бундай одамга одамдай қарасангки, мен сен билан одамдай гаплашсам. Сен ўйлайсанки, биз мана шундай қилиб ўтирсак, биров бизни қизилларданмас деб ўйлашади, дейсанми? Чучварани хом санабсан. Бу ердагиларнинг ҳаммаси бир-бирларини беш қўлдай билишади. Ҳатто мана мен Марғилондан сизларга ёрдамга келган бўлсам ҳам билиб олдим. Ерлик одамлар бўлса, минг чақирим наридан сизларнинг нима ифлосликлардан умид қилиб турганликларингни билиб олишади. Хуллас, гап бундай: бу ерда қимор ўйнаб бўлмайди. Юринглар шароб дўконига. Менинг пулим кўп. Яна ўлгудай ичгим келяпти. Шундай кирамиз, шаробдан ўйнаймиз. Ким ютқазса, шароб олиб беради, келишдикми?

— Йўқол! Биз бу ерда топшириқ билан ўтирибмиз! — деди дастлаб сўз қотган турқи совуқ дошқур.

— Ҳой, ҳозир мен сенга шундай гапни айтаман, сичқоннинг ини минг танга бўлади. Қолаверса, трибуналга тортилишни истамасанг керак. Тошкентдан катта қўшин йўлга чиққан. Ўзимизникилар, ораларида бирорта ҳам дошқур йўқ. Шундай экан, манави ерда қилиб турган ишинг учун нақ онангни учқўрғондан кўрсатишади. Ўртоқ Лениндан нима топшириқ бўлганини биласанларми?!

Ленин номини эшитган дошқурлар сергак тортишди. Уларнинг кўзлари олайиши ҳам ўз-ўзидан йўқолди.

— Билмайсанлар. Мен биламан. Айтаман. Хўш, кетдикми дўконга?! — деб Ислом уларнинг ҳаммасига бирма-бир қараб чиқди.

Башараси бузуқ, серсоқол дошқурлар унинг айтганини қилишдан ўзга чоралари қолмаган эди. Қолаверса, ўртоқ Ленин нима деганлиги улар учун жуда қизиқ эди. Бунинг сабаби, манави рус тилини улардан минг чандон яхшироқ биладиган сартнинг сўзларининг моҳиятига қараганда, ўртоқ Ленин айнан улар ҳақида нимадир деганга ўхшайди.

Дўкондор ҳам уларни кўзлари олайиб кутиб олди. Айни чоғда унинг юзида тиржайиш аломатлари бор эди. Ахир тўртта дошқур битта сартни олиб келишибди. Демак, улар сартнинг устидан кулишмоқчи ёки шунга ўхшаш бир нима қилиш ниятлари бор. Албатта, бу қизиллар куни билан ташқарида ўтиришибди. Бошқалар келиб уларни алмаштиришади, дейишганди. Аммо ҳеч ким келмади. Дўкондорнинг уларга ичи ачиди. Шунинг учун кундузи нақ тўрт марта уларнинг ёнига борди. Тўрт марта шароб билан сийлади. Яна овқат ҳам берди.

— Мен бу сафар сизларга овқат ҳам бераман. Яқингинада хотиним товуқ қовуриб келганди. Уни шароб билан бирга есанглар, маза қиласанлар, — деди у ўзининг тилида.

— Ҳа, қорнимиз таталаб кетди. Биз столга ўтирамиз. Сенинг шаробинг энг зўр шароб.

— Хушомад қилмасанг ҳам, пулини бермасанг ҳам шароб бераман. Ўлай агар, ёшим ўтиб қолмаганида, дўконда ўтирмаган бўлардим. Ундан кейин савдо жудаям паст. Топилдими жиноятчилар? — деди дўкондор Исломга қараб қўйиб.

— Топилганида бу ерда ўтирмаган бўлардик. Очиғини айтганда, жонимизга тегиб кетди. Мен шунчалик чарчадимки, кўзимга уйқудан бошқа нарса кўринмаяпти. Аммо манави келди, — деб Исломни кўрсатди у билан дастлаб гаплашган дошқур, — Марғилондан бизга ёрдам олиб келибди. Пули кўп экан, шилиб олмоқчимиз.

У шундай деб овоз чиқариб кулди. Ислом ҳам худди уларнинг сўзларини тушунгандай кулди.

Улар эшикдан чапроқдаги стол атрофига ўтиришди. Стуллар бор-йўғи тўртта эди. Тўртта дошқур бирдан ўтириб олди. Исломга эса ўтиришга жой қолмади.

— Сенлар одаммас экансанлар! — деди Ислом тап тортмай.

Унинг бу гапидан дошқурларнинг жаҳли чиқди. Ҳаммаси бараварига Исломга ўқрайишди.

— Нимага бундай еб қўйгудай қарайсанлар?! Рости шундай-да. Мен сенлар билан қимор ўйнагани, шаробхўрлик қилгани келдим. Сенлар бўлса худди бир нимадан қуруқ қолгандай талтайиб ўтириб олдинглар. Нима, куни билан бир-бирларинг билан ўйнаб чарчамадингларми?! Ўзаро ўйнаркансанлар, бу ёққа келишга бало бормиди? Ундан кейин ўртоқ Лениннинг сўзлари сизлар учун бир тийин экан-да.

Ислом дастлаб сўз бошлаганида, дошқурларнинг қонлари қайнай бошлаганди. Аммо Ислом гапининг охирида яна Ленининг номини тилга олди. Шу нарса уларнинг попукларини бирпасда пасайтириб қўйди.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.