Туркиянинг 2024 йилдаги археологик кашфиётлари

Туркия сўнгги йилларда дунё археология соҳасидаги янги кашфиётлари билан шов-шувларга сабаб бўлмоқда ва йил давомида олиб борилган қазишмалар орқали минг йиллар аввалги ҳаёт изларини очиб берадиган муҳим топилмаларни топишда давом этмоқда. Мамлакатда археологик тадқиқотлар сони 2023 йилда 720 та, 2024 йилда 765 та, 2026 йилга бориб эса 800 тага етиши режалаштирилмоқда. Археологиянинг олтин даври деб аталган 2024 йил Онадўлидаги муҳим топилмалар билан янада самарали бўлди. Қуйида Туркиянинг йилнинг энг ҳайратланарли археологик кашфиётларининг сараланган рўйхати:

• Кутаҳяда 4000 йиллик муҳр: Илгари фақат Марказий Онадўлидаги Култепе ва Ажемҳўюк каби йирик савдо марказларидан топилган Оссурия савдо колониялари даврига оид фаянс цилиндрли муҳрларнинг биринчи намунаси, Ғарбий Онадўлидаги Кутаҳя вилоятида жойлашган Тавшанли тепалигидан топилган. Тахминан 4000 йиллик бу муҳр Онадўлининг шарқий ва ғарбий қисми ўртасида янги савдо йўллари борлигидан далолат беради.

• Анталяда Минос ханжари: Анталянинг Кумлужа туманида олиб борилган сув ости қазишмаларида 50 метр чуқурликдан Минос услубида кумуш михпарчинли бронза ханжар топилди.

• Денизлидаги эллинистик Hygieia ҳайкали боши ва рангли Scylla ҳайкаллари: Ўтган йили Туркиянинг жануби-ғарбидаги Денизлидаги Лаодикеиа қадимий шаҳрида археологлар саломатлик маъбудаси сифатида ҳам танилган Hygieia га тегишли бўлган 2100 йиллик ҳайкал бошини топдилар. Ҳайкал боши сўнгги эллинистик ва император Август (милоддан аввалги 27 – милоддан аввалги 14) даврларида мумтоз санъатнинг қайта тикланишини акс эттирувчи ноёб маҳорат асари сифатида катта аҳамиятга эга. Қадимги шаҳарда император Август ҳукмронлиги даврига оид бир қатор нафис Scylla ҳайкаллари ҳам топилган. Ушбу ғайриоддий ҳайкаллар ҳозирги кунгача топилган энг қадимги эллинистик ҳайкаллардир. Улар, шунингдек, ўзларининг яхши сақланган бўёқлари, услуби, эстетикаси ва бадиий сифати билан энг оригиналдир.

• Измирдаги 7800 ёшли аёл ҳайкалчаси: Измирнинг ғарбий вилояти Кемалпашанинг Улужак тепалигида олиб борилган қазиш жараёнида милоддан аввалги 5800-5900 йилларга оид бир аёл ҳайкали топилди. 7800 ёшли ҳайкалчанинг оғзи бўлиб, археологлар уни ҳикоячи аёлни тасвирлайди, деб ҳисоблашади.

• Мушдаги Манзикерт жангида ишлатилган ўқ учлари: Турклар Шарқий Рим империясини мағлуб этиб, 1071 йилда Онадўлига кирган Мушдаги Манзикерт жанги жойида олиб борилган тадқиқот ва қазишмаларида ҳам Салжуқий, ҳам Шарқий Рим армияларида ишлатилган 39 та ўқ учи топилди. Мозикертдаги мағлубиятдан сўнг асирга олинган император Романос IV Диоген тасвири туширилган тангаларнинг худди шу қатламлардан топилганлиги бу ўқ учларининг ушбу жангда қўлланилганлигини далиллайди.

• Анталияда илк Миллефиори панеллари: Анталиянинг Демре туманидаги Мйра қадимий шаҳри Андриаке портидан археологлар шишага гулларга ўхшаш ўзига хос нақшлар билан ишлов бериш усули бўлган “Миллефиори” (минг гул дегани) техникасидан фойдаланган ҳолда ишланган кўплаб ажойиб ички безатиш панелларини топдилар. Бир ёки иккита кичик бўлакдан ташқари, бу ҳашаматли безак материаллари Туркияда биринчи марта топилди.

• Ҳатайда қадимий мебель харид қилиш рўйхати: Ҳатайдаги Аччана тепалиги харобалари орасидан бронза даврига оид яхши сақланиб қолган миххат ёзуви топилди. Қадимги аккад тилида ёзилган ёзув, эҳтимол қирол томонидан берилган кўплаб стол, стул ва табуреткаларни ўз ичига олган кенг кўламли мебель харидлари рўйхати сифатида тасвирланган. Бу бронза даврида мебель ҳунармандчилигининг ривожланганлиги ва стратегик жойлашуви туфайли Мукиш бронза қироллигидаги фаровонлик ва бойликни кўрсатади.

• Карсда озиқ-овқат омбори: Карсда жойлашган ЮНEСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган Ани харобаларида олиб борилган қазишмалар натижасида Салжуқийлар даврига (эрамизнинг 11-12-асрлари) оид умумий овқатланиш омбори топилди. Хонада ҳар бирининг баландлиги тахминан 1,5 м ва диаметри 50 см бўлган саккизта катта кўза мавжуд. Бу кўзалар билан бир қаторда ўрта аср мифологиясида жаннат рамзи бўлган товус нақшли коса парчаси ҳам диққатни тортади.

• Вандаги Урарту ҳарбий техникаси: Ваннинг Тушба туманидаги Аянис қалъасида олиб борилган қазишмалар натижаси шуни кўрсатадики, Урарту металлургияси бой ва маҳорат даражаси анча юқори савияда бўлган. Урарту қироллигининг учта бош худосидан бири бўлган Холдига бағишланган ибодатхона мажмуасидан топилган артефактлар орасида милоддан аввалги VII асрнинг биринчи ярмига оид учта бронза қалқон, диний тасвирлар туширилган битта дубулға ва катта идиш бор.

• Айдиндаги қадимий Зевс боши: Айдиннинг қадимий Афродисиас шаҳрида Зевснинг ўйиб ишланган улкан боши топилди. У эрамизнинг 2-3 асрларига оид Афродисиас мармарининг бир блокидан ясалган. Соч ва соқолдаги нафис бурғулаш ишлари бошнинг юқори даражадаги Афродисиас ҳайкалтарошлик устахонасига тегишли эканлигини кўрсатади.

• Қаҳраманмарашдаги қишлоқ хўжалиги хазиналари: Қаҳраманмарашнинг Афшин туманидаги Ясси тепалигидан археологлар силос чуқуридан ғайриоддий қишлоқ хўжалиги хазинаси топдилар: қарийб 21 килограмм карбонатланган нўхат, икки хил буғдой, майиз ва саримсоқ уруғи. Топилмалар минтақанинг қадимги қишлоқ хўжалиги амалиётлари ҳақида тушунча беради.

• Шанлиурфада ҳаракатдаги ҳайвоннинг илк тасвири: Шанлиурфадаги Тош тепаликлар лойиҳаси доирасида қазилма ишлари олиб борилган муҳим неолит даврига оид Караҳантепе, 2023 йилда ҳаракатдаги ҳайвон тасвирланган биринчи кашфиёт билан диққатни тортди. Археологлар бу ерда тош тахта устида югуриб юрган ёввойи эшакнинг ўйиб ишланган суратини топдилар. Сурат ўзининг динамик шакли билан ажралиб туради, даврнинг бадиий маҳоратини намойиш этади.

• Анталиядаги Аполлон қурбонгоҳи: Анталиянинг Кемер туманида жойлашган қадимий Пҳаселис шаҳрида Аполлонга бағишланган деб ҳисобланган қурбонгоҳ иншооти билан бирга милоддан аввалги 7-6 асрларга оид эркак ва шер ҳайкаллари топилди.