Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (25-қисм)

Бошлиқнинг ўлдирилиши аскарларнинг руҳини сўндириб қўйди. Улар ерга қапишганча ётаверишди. Мардлик қилиб ўрнидан турганлари эса шу заҳоти ўққа нишон бўлишди. Яна кетма-кет портлашлар жонини омон сақлаш учун ерга қапишганларнинг ҳам бир нечтасини нобуд қилди.

Исломнинг буйруғи билан қўшиннинг олд томонидаги ўтин ғарами аланга олди. Шунингдек, Бешкапа қишлоғининг янги қуролланган йигитлари ҳам душманга қарата ўқ уза бошладилар.

Энди қизиллар ўзларига Мадаминбекнинг жангчилари ҳужум қилаяпти, деб ўйлай бошладилар. Ягона чора — таслим бўлиш. Бўлмаса, ҳализамон улардан бирорта ҳам тирик зот қолмайди. Ахир ҳужумчилар кўз очиргани қўйишмаяпти.

Бу пайтга келиб, душман бўлинмасининг ярмидан кўпи қирилиб бўлган эди. Яна бир қисми қуролини ташлаб, ерга қапишиб олганди. Қолган тирикларининг боши қотганди. Ахир қўмондон ўлди. Унинг ўрнини босиши керак бўлган Абрамов қорасини кўрсатмаяпти. Қўшин бутунлай бошсиз қолган. Душман эса тобора авжга минаяпти.

Дарвоқе, Абрамов деганлари Саатовнинг ўринбосари эди. Ўта эҳтиёткор жуҳуд. У Саатовнинг ортидан от қўйди. Портлашларни кўргани заҳоти эса юганни тортди. Саатов отидан қулаганидан кейин вазият қалтислигини англаб, тулпорини чангалзор томонга бурди ва қочди.

Ахир унинг бойликлари кўп. Битта боласи ҳам бор. Агар мана шу урушда ўладиган бўлса, хотини Сара нима қилади? Тўғри, унинг учун аза тутиши мумкин. Ундан кейин эҳтиёткорлик юзасидан бошқа бировга эрга тегиб олиши ва ўзининг мукаммал яшашини таъминлаш учун унинг пулларини ишлатиб қўйиши ҳеч гап эмас. Қолаверса, жуҳуд зоти бунақанги қирғинбарот ичида бўлмайди. Уларнинг теран ақли бунга йўл қўймайди. Жуҳудларнинг фалсафасича, аҳмоқларгина қайноқ уруш ичкарисида бўлишади. Улар эса ташқаридан туриб, урушаётганларни бошқаришади ва натижада ҳар қандай шароитда ҳам улар ғолиб бўлишади.

Бўлинманинг бош қисмидаги отлиқлар бир марта ҳужумга ўтиб кўришди. Бироқ кетма-кет учта граната портлади-ю, ортларига чекинишга мажбур бўлишди. Қолаверса, ён томондан ҳам душман ҳамласини сезишди. Ҳатто иккита отлиқни Бешкапа йигитлари отиб ўлдиришди.

Охири, қаршилик қиладиган одамнинг ўзи қолмагач, қизилларнинг ҳаммаси, албатта, тириклари ерга ёпишиб ётиб олишди. Ҳаттоки отлиқлари ҳам шундай қилишди. Сабаби, улар ҳам худди Абрамов каби чакалакзорга ораламоқчи бўлишганида, яна учтасининг турли жойига ўқ тегди. Демак, тушунча шундай бўлдики, улар тўлиқ ўраб олинган. Қочишга йўл йўқ. Қочадиган бўлса, ўлади. Шундай экан, отдан тушиш, қуролни ташлаш ва рақибга таслим бўлиш керак. Шундай ҳолдагина омон қолишлари мумкин.

Ислом қаршилик йўқлигини кўргач, портлатишларни тўхтатди.

— Сиз миллатпарвар кучлар томонидан қуршовга олиндингиз! — дея бақирди рус тилида. — Кимда-ким жойидан қимирласа ёки қуролини ишга туширмоқчи бўлса, шафқатсизларча ўлдирилади!..

— Биз таслиммиз! — дея кимдир бақирди.

— Бизникиларнинг ҳаммаси чиқсин! Тирик қолган душманнинг қуролини олиб қўйинглар! — дея бу сафар ўзбекчалаб бақирди Ислом.

Бешкапа йигитларининг бари яширинган жойларидан югуриб чиқишди ва тезликда юзларини ерга босиб ётган қизилларнинг қуролларини йиғишга киришиб кетишди. Улар, асосан, бўлинманинг олд томонида эдилар. Орқа ва ўрта қисмида оғир яраланиб инқиллаб ётганларни ҳисобга олмаганда, тирик аскарнинг ўзи қолмаганди.

Бирпасда юздан зиёд милтиқ йиғиб олинди.

— Ҳозир мен асирга тушганларнинг барини турғизаман, милтиқларингни уларга тўғрилаб туринглар. Гарчи отишни билмасанглар ҳам! — деб буюрди Ислом йигитларига.

— Босқинчи қизил аскарлар, қаддиларингни кўтаринглар ва йўл бўйида тиз чўкканча ўтиринглар. Ҳаммангнинг бошинг эгик бўлсин, кимда-ким бошини кўтарса, отиб ташлаймиз!..

Душман аскарлари ўринларидан туришди. Эмаклаб йўл четига ўтишди. Бошларини эгиб туришди. Уларнинг бирортаси ҳам соф рус тилида гапираётган одамга қарай олмасди. Ҳа, улар Исломни рус кишиси деб ўйлашганди. Рус киши бўлдими, демак, у устакор. У ҳамма балони билади. Демак, Мадаминбек қўшини таркибида яхши жанг қиладиган Оқ подшонинг аскарларидан қочган-пусганлари бор. Ахир сартлар беш юздан зиёд бўлган қизилларга бундай ҳужумни амалга ошира олмайди.

— Тўрт киши ўликларни текшириб чиқинглар, ораларида тириклар бўлмасин. Агар бўлса, ўлдиринглар! Қолганлар асирлардан кўзларингни узманглар. Ҳар қандай ҳаракат ўлимга тенг.

Ислом сўнгги сўзларини рус тилида яна такрорлади.

* * *

Абдужаббор чидаёлмади. Олдин ҳовлисида у ёқдан-бу ёққа бориб келиб юрди.

— Балки, бошқаларга ўхшаб даштга қочиб кетармиз, — деди кичик хотини унинг ёнига келиб.

— Йўқ! — дея бирдан бақириб юборди Абдужаббор. — Қочганлар хотин-халаж, болалар эди, чоллар эди. Мен на унисига, на бунисига мансубман. Сен кетишинг керак эди. Сен аҳмоқ хотинга неча марта тайинладим!

— Лекин мен сизнинг бир ўзингизни ташлаб кетолмайман!

— Шундай экан, жим ўтир! У ёқда жияним билан бирга йигирмадан зиёд қишлоқ йигитлари катта душманга қарши урушга кетди! Мен қандай қилиб бу ерда ўтираман? Менинг ёшим ўтиб қолмаган! Эндигина олтмишдан ошдим. Ҳали кучим кўп!.. Лекин хотинлардай уйда ўтирибман! Агар эртага йигитлар шаҳид бўлишса, мен уларнинг ёнига борганимда нима деб жавоб бераман?! Нима деб?! «Хотинлардан фарқим йўқ эди, қўрқоқлик қилдим», дейманми?!

— Лекин урушга кетганларнинг ҳаммаси йигирма-ўттиз ёш оралиғидаги қирчиллама йигитлар!

— Сен хотин нима демоқчисан?! «Сен аллақачон қариб, пишиб бўлдинг, ҳаттоки менга ҳам ярамайсан», демоқчимисан?!

— Отаси, ундай демадим. Сизнинг кучингиз кўплигини бошқалар билмасаям, мен жуда яхши биламан. Лекин сизнинг урушга боришингиз…

— Бораман! — дея бақирди Абдужаббор ва устидаги чопонини ечиб отди. — Тез менинг қиличим билан битта болта олиб чиқ!..

Жувон бундай пайтда эрини қайтариб бўлмаслигини жуда яхши билади. Эри чўрткесар. Битта гапни айтдими, тамом, шуни қилади. Гапини ҳеч қачон қайтариб олмайди.

Аёл ичкарига кириб кетди. Деворга осилган қилични ушлади. «Сен эримнинг қўлида ўта ўткир бўл, чаққон бўл. Сен душманнинг бошини уз! Сен эримнинг қўлидан тушиб кетма! Агар сени тутган эримга бир нарса бўлса, мен ўзим сени бир нечта бўлакка бўлиб ташлайман! Сен ҳатто оддий чопқи ҳам бўлолмайсан. Шундай хорлайманки, темир бўлганингга пушаймон бўласан», дея пичирлади. Шундан сўнг қилични қини билан бирга олди-да, ташқарига чиқди.

Бу пайтда Абдужаббор баттар жиғибийрон бўла бошлаган эди. Унинг назарида хотини атайлабдан урушдан олиб қолиш мақсадида имиллаётгандай эди.

— Бунча секин қимирлайсан, савдогарнинг қизи?! — дея бақирди у хотини эшикдан чиқиши билан.

— Отаси, югуриб кириб, югуриб чиқдим! — деди аёл йиғламсираб.

— Ўзинг даштга жўна, эртароқ бориб бошқаларга қўшил. Агар ўладиган бўлсам, Қўқонингга кет! Менинг бошқа хотинларим, болаларим олдида шу қишлоқнинг бошқа бир эркагига тегиб, менинг руҳимни чирқиратма! Тушундингми?!

— Отаси, мен сиз билан бирга бораман! Агар сизга бир нима бўлса, мен ҳам ўзимни сизнинг аҳволингизга соламан!

— Эй, товуқмия хотин! Мен ўлсам, шаҳид бўламан, сен ўзингни ўлдирсанг, тўғри жаҳаннамга кетасан.

— Мениям душман ўлдиради. Сиз сира хавотир олманг! — деб оёқ тираб туриб олди аёл.

Абдужабборнинг у билан пачакилашиб ўтиришга вақти йўқ эди. У эртароқ бориб, урушга кетганларнинг сафига қўшилиши керак эди. Шу боис югуриб кетди. Аёл ҳам унинг ортидан югурди.

Абдужабборнинг қанчалик ичи ёниб-куймасин, қанчалик иштиёқи юқори бўлмасин, барибир, ёши айтганини қилди. У қишлоқнинг адоғига етмасдан ҳансираб қолди-да, йўл четига чиқиб ўтирди. Сал ўтмай, хотини ҳам етиб келди. У хам ҳарсиллаганча нафас оларди.

— Оналарини эмсин, шу ердан шу ергача келолмадим. Нима бало, мени арава-парава босиб кетганми? Шўргинам қурсин! Юз қадам босар-босмас ўпкам чиқиб кетай деяпти! — деди Абдужаббор хотинига йиғламоқдан бери бўлиб.

— Мен сизга нима деяпман? Сиз бошқа ҳамма амалларни боплайсиз, лекин урушишга озроқ вақтингиз ўтган.

— Бекор айтибсан! Урушаман! Ҳеч бўлмаганда, биттасини уриб майиб қиларман. Лекин сен хотин орқангга қайт.

— Отаси, айтдим-ку, мен сиз нима бўлсангиз шу бўламан деб, — дея аёл унинг ёнига келиб ўтирди.

— Менга қара, гап бундай: ҳозир қишлоқдан чиқаверишдаги Шодмонқул чўлоқнинг дарахтлари орасига кириб оламиз. Ана шу ернинг йўли жудаям тор. Мен ёнимиздан ўтаётган душманнинг бирорта аскарининг қорнига қилич тиқаман. Сен иккинчисининг бошига болта билан урасан. Биз кутилмаганда қиламиз. Шундай экан, ҳеч бўлмаганда, иккитасини ўлдирамиз. Хўпми? Келишдикми?!

— Мана бу бошқа гап бўлди.

— Унда тур, эртароқ борайлик. Ҳали яшириниш чорасини ҳам кўришимиз керак.

Эр-хотин Шодмонқул чўлоқнинг томорқасига боришди. Сўнг чакалакзорга киришди. Ўзларини ўт-ўлан, майда дарахт шохлари билан беркитишди ва кутишди.

Орадан анча вақт ўтди, лекин сира душманнинг қораси кўринавермади. Абдужаббор бир неча марта яширинган жойидан чиқиб, Мирпўлат бойнинг даласининг бошига бориб, чакалакзор томонга тикилди… Масофа анча узоқ эди, шунга қарамай, тикилди. Лекин у томондан бу ёққа келаётган бирорта ҳам одамни кўрмади. Сўнгги бор бориб келганидан кейин хотинига:

— Сенинг кўзинг ўткир, бориб бир қара: душман кўринаяптими, йўқми? — деди.

Аёл бориб келди-да:

— Ҳеч ким кўринмаяпти, — дея жавоб берди.

— Нима бўлди экан? Наҳотки йигитларимиз қўлга тушиб қолган бўлишса?! Жияним Ислом: «Мен амаллайман», деганди. У шунга ўқиган. У урушишни биладиган бола. Отаси раҳматли, поччам Нурмуҳаммад қори: «Ислом ўқиб келганидан кейин хоннинг лашкарини бошқаради. Ҳали кўрасан, Ислом оқ подшонинг аскарини тирқиратиб қувади», деган эди. Лекин оқ подшонинг аскарини қизиллар тирқиратиб қувишди. Уларга қўшиб хоннинг ўзини ҳам тирқиратди… Нима бўлдийкан, хотин?!

— Билмадим, отаси. Улар шундай гум-гурс бўлиб кетишмас.

— Агар қўлга тушган бўлса, ҳозир савол-жавоб қилишаётган бўлишса керак. Жиянимнинг қўлида қуроли бор эди. У ҳеч бўлмаганда, икки-учта душманни йўқ қилгани аниқ. Кейин у тириклайин қўлга тушмайди.

— У кишини мен илгари кўрмаган эканман.

— Қаёқдан ҳам кўрасан? Сенга уйланганимда, у Петербургда эди. Уни мен ўзим ҳам қайтиб келгани бери биринчи кўришим. Жуда ўзгариб кетибди. Хаёлимда бўйи ҳам чўзилгандай. Кейин унинг пишиқ-пухта гавдасини кўрсанг эди. Даҳшат! Шунча яшаб, одамнинг бунчалик бақувват бўлиб кетишини биринчи марта кўришим. Лекин синглим шўрлик боласини кўрмади. Ўқишга кетаётганда роса йиғлаганди. Эрига роса ялиниб-ёлворди. «Бировнинг юртида нима қилади? Шу ерда, кўзимизнинг олдида юрсин. Сиз катта амалдорсиз. Бир кун келиб, балки, сизнинг ўрнингизни эгаллар. Бундан кўра бошини иккита қилиб қўяйлик…» — деди. Тўхта, нималар деяпман мен аҳмоқ? У ёқда йигитларимиз жон олиб, жон бераётган бир пайтда мен бу ерда сенга қаёқдаги гапларни айтиб ўтирибман…

У шундай дейиши билан гумбурлаган овоз эшитилди. Эр-хотин чўчиб тушди. Ҳар иккиси ҳам яширинган жойларидан чиқиб, дала томонга югурди. Нега югуришганини иккиси ҳам билмайди. Ундан кейин яна кетма-кет портлашлар эшитилаверди.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.