Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (34-қисм)

Бу ўйдан унинг юзи бироз ёришди. Дарров устунга санчиб қўйилган ўроқни қўлига олди ва қишлоқнинг қоқ ўртасидан ўтувчи тупроқ кўча томонга шитоб билан юриб кетди.

Қишлоқнинг тупроқ кўчасида у энг аввал Йўлдош чолга дуч келди. У саросималаниб бошини эгганча, худди бир нимадан хабари бордай, у ёқдан бу ёққа бориб келар эди.

— Нима қилиб бу ерда юрибсан? — деб сўради Абдужаббор ундан.

— Нима қилиб юрганимни ўзинг билмайсанми?! — дея бақирди Йўлдош.

— Нима бўлди? Тинчликми?!

— Тинчликмас! Тинчликни сен билан анави жиянинг бузди! Нима қилардинглар катта қўшинга қарши туриб?! Нима қилардинг?! Нима, сенинг қўлингда худди Мадаминбекникидай ўн минглаб қўшин борми?! Кеча уруш бўлган, шуни биласанми?! Кеча бизнинг йигитлар тутдай тўкилган, шуни биласанми, хумпар?!

— Нима, сенга уларнинг қирилиб кетганини биров айтдими?!

— Айтиши шарми?! Ҳаммаси кундай равшан-ку!

— Ҳали билмай туриб бақираяпсанми?!

— Менга қара, нимага ҳеч нимани тушунмайсан?! Нимага бундай каллангни ишлатмайсан?! Ҳамма шаҳарлар қизилларнинг қўлига ўтиб кетган бўлса. Қўрбошиларинг бир-бирининг гўштини ейиш билан овора бўлиб юришган бўлса, сенинг қўлингдан нима келарди?! Ундан кўра, шу қизиллар билан созгарчилик қилиб яшаб юравермайсанми хотинларингнинг қучоғида?!

— Қизилларинг нима қилди?! Ҳаммаёқни талади-ку! Қанча одамларимизни қиличдан ўтказишди. Хотин-қизларни болаларининг кўзлари олдида зўрлашди… Ҳа, сеникиларга улар тегинишмади. Нимагадир сеникилар четда қолишди. Нимагадир сенинг ороминг бузилмади. Энди сен уларнинг ёнини олаяпсан! Бир гапинг бордирки, созгарчилик қилиш керак дейсан!..

Йўлдошнинг ранги ўзгарди. У асабийлашиб бурнини ишқалади. Кейин:

— Нима гапим бўлиши мумкин?! Мен ҳам эл қатори юрибман. Балки, меникига эътиборлари тушмагандир. Балки, мен пора бергандирман. Ҳа, нима қилибди, ўзимникиларни сақлаб қолиш учун пора берган бўлсам. Сен бермагансан. Сен илгаридан қаттиқ одамсан. Сени сўйса, ҳатто қон чиқмайди, — деб ўшқирди.

— Нималар деб валдираяпсан? Қачон кўрдинг бировдан бир нарсани қизғанганимни? Агар қишлоққа тегинишмаса, бор-будимни чиқариб қўлларига топшириб қўяман.

— Билмайман мен. Мени ҳозир бошқа нарса қизиқтираяпти! Мени ҳозир жон олиб жон бераётган йигитларимизнинг аҳволи қизиқтираяпти!

Йўлдош бекорга бундай демади. Илло, саҳарлабдан уйғонган, худди улар каби безовта одамлар бақир-чақирни эшитиб, шошиб келишган эдилар.

— Йигитларимизга нима бўлибди? — деб сўради улардан бири.

— Кеча жанг бўлган, — дея тушунча бера бошлади Йўлдош сўзамоллик қилиб, — жуда катта қўшинга қарши туришган бизникилар. Биласиз, қишлоқдан йигирма иккита, бошқа қишлоқлардан яна элликтача йигит мингдан зиёд яхши қуролланган, бунинг устига, қанчадан-қанча урушни кўрган аскарга қарши…

— Ваҳима қилма! — дея унинг гапини бўлди Абдужаббор. — Бундан олдинги урушда шу йигирма иккита йигит беш юзта душманни енгганлигини ҳамма билади, ҳамма кўрди. Энди йигирма иккита эмас, етмишдан зиёд!..

— Бир марта уларнинг омади келди. Биринчисида душман ўзларига ҳужум бўлишини кутмаган. Лекин энди улар билиб келишаётганди. Уларнинг бир тўплари борлигини, ҳалиги, кўп ўқ отадиган қуроллари борлигини босқин пайти кўрдинг-ку, етмиш жангчи нима бўларди?!

— Йўлдош, сенинг мақсадинг нима ўзи?! Нимага ваҳима қиляпсан?! Ҳаммаси Худодан. Агар Худо ол қулим деса, мингмас, ўн минг, юз мингниям енга олишади бизникилар, — деди унга жавобан Абдужаббор.

— Сен анави жиянингга ишоняпсанми?! Кўрдик жиянингни. Ўқиб келибди… Балки эрта бир кун уни мингбоши қилиб кўтарарсан. Ҳа, айтганча, у мингбошининг ўғли эди. Эсимдан чиқибди. Лекин бориб ўзининг қишлоғига мингбошилик қилсин. Биласанми Бачқирда одам қолмаганини?!

Агар чавандоз от чоптириб келиб қолмаганида, уларнинг баҳси ҳали анчага чўзиларди.

— Ғалаба! Ғалаба!! Ғалаба!!! — дея бақирганча устидаги қирқ ямоқ чопонини ҳавода ҳилпиратиб келарди чавандоз. Бу ўша Ислом қишлоққа жўнатган Баҳодир эди.

— Нима?! — дея чинқирди Абдужаббор.

Тўпланганларнинг бирдан ҳайрати ошди. Ахир уларнинг хаёлида «Энди нима қиламиз?» деган ўй бор эди. Чунки иккита чолнинг тортишуви уларнинг ичларига ғулғула солиб қўйганди. Ана шундай бир пайтда хушхабар келиб турса!..

Баҳодир тўпланганларнинг ёнига етиши билан отнинг жиловидан тортди. От жонивор чавандозларнинг бундай қилишларига кўникиб қолган, шекилли, тезда тўхтаб, олд оёқларини кўтариб, орқа оёқларида тик турганча кишнаб юборди. Баҳодир эса от оёқларини туширишини кутмасдан сакраб тушди.

— Ота! Ота! — деди Абдужабборга. — Биз душманни ер билан битта қилдик! Уларни қон қустирдик! Душманни қириб ташладик!

Абдужаббор бирдан уни қучоқлаб олди, юзидан ўпди. Кўзидан дув-дув ёш оқди.

— Мана! — дея қичқирди. — Мана, эшитинглар! Бизнинг арслонларнинг қилган ишларини эшитинглар! Яна қайси биринг бизнинг шер йигитларни камситасан?.. Йўлдош! Йўлдош! Падар лаънати Йўлдош!!!

Йўлдош чол писиб қолганди. Унинг ранги оқарганди. У ортига чекинди. Чунки ҳозир Абдужабборнинг уриб юборадиган шашти бор эди. Бироқ Абдужаббор уни урмади. Аксинча, қишлоқдошларига юзланиб:

— Кетдик! Борайлик! Қаҳрамон арслонларимизни қутлайлик! — деб бақирди.

— Абдужаббор ота, — деди Баҳодир, — Ислом ака айтдики, улар етиб келгунларигача қишлоқдан битта қамоқхона тайёрлаб қўяркансиз. Асирлар бор.

— Нима, асирларниям қириб ташламадими? — деди ҳайрон бўлган Абдужаббор.

— Йўқ, ўлдирмади.

— Қанча улар?

— Юздан ортиқ!

— Эй! — дея гапга аралашди Қудратилла чол. У келганидан бери гоҳ Абдужабборнинг оғзига, гоҳ Йўлдошга қарар, уларнинг гапларини ўзича мулоҳаза қиларди. У ҳам омон қолиш чорасини ахтармоқда эди. Лекин ўйлаган режаларининг ҳаммаси ярим йўлда қолиб кетди. Бунга эса эшитаётган хушхабари сабаб эди. — Шу ишни чатоқ қилибди. Олдинги сафаргидай бирдан тарс-турс отиб ташлаши керак эди. Ёки бизга берсин эди, ўзимиз суробини тўғрилаб қўярдик. Энди асирларга қамоқхона керак. Асирларни ҳали боқишимизга ҳам тўғри келар. Ўзи кечадан бери туз тотганим йўқ.

— Нега? — деди Абдужаббор. — Ўтган сафарги ўлжа ҳаммага тенг бўлиб берилганди-ку!

— Менга қара, бир марта шундай ўлжа бўлди. Яна бўладими-йўқми, Худо билади. Бунинг устига, кузнинг устида ўтирибмиз. Яна йиққан-терганимизни анави ҳаромхўрлар тортиб олиб кетишди. Бор экан деб бир чеккадан қўпориб ташлайверсак, эртага нима еймиз?!

— Эртага Худо пошшо. Бир жойдан ризқимизни берар. Мана, яна душман яксон қилинибди. Бундан чиқди, яна ўлжа бор. Ҳеч қурса, уларнинг отларини сўйиб еймиз. Кўпдир отлари? — деб Баҳодирга юзланди Абдужаббор.

— Кўп, ота, кўп, ҳаммасини ҳайдаб келишяпти.

— Бизникилардан… бизникилардан ҳеч ким ўлмадими? — дея паст овозда сўради Йўлдош.

— Бор, — деди Баҳодир хўрсиниб, — бор. Ҳали ўзларингиз кўрасиз, мен тезда ортимга қайтишим керак. Айтганча, мен билан бирга беш-олти киши юрсин. Отларни ҳайдаб келишга одам керак.

Баҳодир бошқа сўз айтмади. Уловига бир сакраб минди-да, келган томонига чоптириб кетди. Ҳамманинг бирдан дами ичига тушди.

— Бизникилардан ҳам ўлганлар бор, дедими? — деди Қудратилла чол.

Чунки унинг ёлғиз ўғли ҳам жангга кетганди. Ўтган сафар ҳам уришган. Лекин ўтган сафар ҳатто бир жойи ҳам тилинмаганди. Бу сафар эса…

— Қисталоқнинг боласи кимлигини айтмай кетдими?! — дея гапини давом эттирди у бировдан садо чиқмагач. — Эй, оначангни… бундай… биттамикан ўлган?..

— Шаҳид! — деди Абдужаббор бирдан. — Ким ўлган бўлса ҳам шаҳид бўлган. Тўғри жаннатга тушади. Унинг ҳамма гуноҳлари кечирилади. Ватанини деб жон берган одам шаҳид бўлади! Эсларингдан чиқарманглар! Шаҳидлик улкан мақом. Орзудаги амал!

Қудратилла чол Абдужабборнинг сўзларидан сўнг бироз хотиржам тортгандай бўлди. Аммо кўнглидаги ҳадик уни тарк этмади. «Ишқилиб, менинг ўғлим бўлмасин», деган ўй кечди хаёлидан.

Ёши қирқдан ошганлар Баҳодирнинг ортидан югуришди. Қолганлар эса кимнинг уйини ёки оғилини қамоқхона қилиш тўғрисида бош қотира бошлашди. Яна: «Асирларни сақлаб ўтирмасдан ўлдириш керак», деган фикрлар ҳам бўлди. Аммо Абдужаббор қарши чиқди. «Ислом шундай қарорга келибдими, демак, бунинг тагида бир гап бор. Биз ўзимизча бу ерда ҳар нарсаларни тўқиб-бичавермайлик. Келсин, гапини эшитайлик, кейин агар қўшимчаси бўлса қўшамиз, бўлмаса, йўқ».

Мирпўлат бойнинг даласига туташ жойда Саъдулла қоранинг уйи бор. У ерда ҳозир ҳеч ким яшамайди. Чунки хонадон эгаларидан ҳеч ким тирик қолмаган. Раҳматли Саъдулла қора чапани одам эди. Душман илк дафъа бостириб келганида, уйига ҳеч бирини киргизмади. Қўлига илинган нарса билан қаршилик қилди. Аммо уни отиб ташлашди. Ўғли бор эди йигирмани қоралаб қолган, уни ҳам отишди. Кейин икки қизи ва хотинини ўлдиришди, ярамаслар… Энди турибди уй қўққайиб. Тўрт кунда у уйда ҳеч ким яшамаслиги билиниб қолди. Уй ҳозир худди қабристондаги қабрга ўхшайди. Қарасанг, қандайдир совуқликни туясан.

Қамоқ сифатида шу уй танланди. Ҳар қалай, қишлоқнинг чеккасида. Асирлар қишлоқ ораламайди. Одамларнинг нафратини яна қўзғатмайди, уларнинг яраларини янгиламайди.

Одамларнинг ҳаммаси қишлоқ адоғига боришди. Ёш болалар, хотин-халаж яна қўлларига тош олишди. Яқинларига келишлари билан қизилларни уриб бошларини ёришни режалаштиришди. Улар ҳаттоки Абдужабборнинг: «Ундай қилманглар, қўйинглар. Олдин ўзимиз гаплашиб, бир тўхтамга келайлик. Ана ундан кейин уриб ўлдирсанглар ҳам розимиз», деганига ҳам қулоқ солишмади.

Ислом ҳаммадан орқада келарди. Атайин шундай қилди. «Мен ҳаммани кўришим керак», деди. Айни чоғда унинг биқинида сим-сим оғриқ бор эди. Тез-тез юзи буришарди. У бундай бўлаётганини бировга кўрсатгиси йўқ эди. Шу иккинчи сабаб билан ҳам орқада эди. Аввал унга: «Отлардан бирини миниб олинг», дейишди. Бироқ Ислом кўнмади. «Пиёда юраман», деди. Кеча, ундан олдинги кун тиним билмаган. Кейин, мана, тунни бедор ўтказди. Чунки ухлаши мумкин эмас эди. Ухласа, ҳаммаёқ остин-устун бўларди. «Агар отга минсам, ухлаб қоламан», деб ўйлаганди. Бироқ зўр келса, тик оёқда ҳам одамнинг кўзи кетиб қолавераркан. «Яхшиямки, озгина жароҳатим бор. Чимиллаб тетиклаштириб турибди. Бўлмаса, роса шарманда бўларканман», дея кўнглидан ўтказди у.

Қишлоқ одамлари уларни ҳам шодлик, ҳам қайғу билан кутиб олишди. Олдин хотин-халаж ва ёш болалар асирларни обдан тошбўрон қилишди. Қайсидир бирининг боши ёрилди, қайсинисининг кўзи шишиб чиқди. Бировининг белига тош теккан бўлса, бошқасининг оёғи шикастланди. Яна қарғашлар ҳам шунчалик кўп ва ўта даҳшатли эдики, агар асирлар уларнинг нима деяётганликларини билганларида, юролмасдан ўтириб қолишарди. Эркак бечораларга уларни тинчитиш осон бўлмади.

Бешкапанинг етти йигити шаҳид бўлибди. Буни Ислом қишлоққа келганидан кейин билди. Етти ўғлоннинг бири қария Қудратилланики экан. Унинг юраги сезган экан. «Ўлганлар бор», деб эшитганидаёқ бақириб юборишига бир бахя қолган экан. Чол шўрлик боласининг қонга беланган танасини кўриши билан тиззалаб ўтириб қолди. Кўзлари катта-катта очилган, юзи докадай оқарган, лом-мим демасди. Фақат тез-тез, чуқур-чуқур нафас олаётганидан кўкси кўтарилиб тушар эди. Бошқа фарзандларини йўқотганлар бирдан додлаб юборишди. Ҳатто унинг аёли ҳам бақирди, фақат Қудратилла чолдан садо чиқмади. Бирпасдан сўнг у қалтирай бошлади. Уни кузатиб турганлар қўрқишди. «Чолга бирор нима бўлади», дейишди.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.