Нуриддин Исмоилов асари: “Ўлим жазоси берилсин!..” (25-қисм)

Сўнг худди шундай тезликда қўйиб юбориб, жойига кетди. Эвазига Фазлиддиннинг қаҳрли нигоҳини қабул қилиб олди.

Фазлиддин ўзини ўзи яниди. «Тушунмайдиган одамларга вақтингни ҳам, сўзингни ҳам увол қилма, мумкин қадар уларнинг ёнидан узоқлашиб, ўзингни бошқа нарсага чалғит. Агар шундай қилмасанг, сен ҳам аҳмоқ бўласан», деган эди устози суҳбатларидан бирида. У шу гапларни эслади ва кўксига секингина уриб қўйди ҳамда бутун диққат-эътиборини дарсга қаратди.

Танаффусда эса Дилдорани ёнига чақирди. «Икки оғиз гапим бор», деди. Шу заҳоти Дилдоранинг юзи ял-ял ёнди. Фазлиддин спортчи бўлгани учун ўқув биносига кираверишдаги деворда сурати осиғлиқ туради. Гарчи қизлар унинг учун жонини беришга тайёр бўлса ҳам, Фазлиддин бировга қайрилиб қарамайди. Ана шундай йигит унга икки оғиз гапим бор деб турибди. Бормасинми? Йў-ў-қ, боради. Гаплашади. Керак бўлса, унинг ким билан гаплашаётганини ҳамма кўрсин. Ҳамманинг ичи тўкилиб тушсин, кўзлари ўйилсин…

— Дилдора, — деди улар бошқалардан сал узоқлашганларидан сўнг, — сиз энг гўзал қизсиз. Ақлингиз ҳам бошқаларникидан ортиқ бўлса ортиқки, кам эмас. Ўзим гувоҳман, билимингиз зўр. Бу нарсаларни бошқалар билмаса ҳам, мен жуда яхши биламан. Аммо ҳозир икковимиз ҳам ўқийдиган ёшдамиз. Фақат ўқишимиз керак. Келажакда студент бўлишимиз керак. Шунинг учун миямиздаги ортиқча нарсаларни чиқариб ташлаганимиз маъқул. Сизга бўлган ҳурматим ҳақи, шундай қилайлик.

— Хўп, — деди Дилдора бошини эгиб.

— Ана, келишиб олдик. Энди ким кўпроқ китоб ўқиш мусобақасини ўтказамиз. Мен, айтайлик, ўзим яхши кўриб қолган бадиий китобни бир кунда ўқиб чиқа оламан, — деб кулди Фазлиддин.

— Агар у юпқагина бўлса, — дея жилмайди Дилдора ҳам.

— Нима десам экан, ҳа, тахминан шундай. Лекин сизнинг қанчалик тез ўқишингизни билмайман.

— Мен сиздан ҳам кўп ўқий оламан. Сабаби тилим чаққон. Аммо, ўлай агар, миямда бир сатри қолса.

— Бунинг йўли осон. Ўша ўқиётган пайтингизда хаёлингизга бошқа нарсани киритмайсиз. Хаёлингиз «эшиги»ни ичкаридан қулфлаб оласиз.

Дилдора қиқирлаб кулди. Сўнг:

— Зўр гап бўлди. Айтганингизни қиламан, — деди.

Шу суҳбат сабаб кейинчалик иккаласи анча қалинлашиб кетди. Фазлиддин чегарадан чиқмас ва, албатта, у билан қизларнинг ёнида гаплашарди. Шунинг учун ортиқча «виж-виж»ларга ўрин қолмасди.

Кунлар исигач, Фазлиддиннинг кийимлари оғирлик қила бошлади. У устига енгилроқ бирор нима сотиб олиши керак бўлиб қолди. Қолаверса, «жинси» деган бир бало билан руминларнинг оппоқ кроссовкаси шунақа урфга кирдики, ҳатто Фазлиддин ҳам шуларни кийишни орзу қилиб қолди. Аммо «жинси»нинг нархи роппа-роса юз сўм эди. Кроссовка эса, агар дўкондан топа олсангиз, ўттиз сўм, қўлда эса эллик сўмгача бор эди. Иккаласининг энг арзон нархи бир юз ўттиз сўм бўлади. Фазлиддиннинг киссасида эса бор-йўғи ўн беш сўм қолган. Янги йилдан кейин ўқишга қайтаётганида отаси эллик сўм берганди. Унинг ўн сўмга яқини ўша пайтнинг ўзида йўл ҳақи учун кетди. Бу ёғини Фазлиддин роса иқтисод қилди. «Жинси оламан. Кроссовка ҳам. Чорсуга бориб икки кун юк тушираман. Шунча пулни йиғиб оламан», дея кўнглидан ўтказди у.

Бироқ етарли пулни йиғиб олиш у ўйлаганчалик осон эмас экан. Гарчи ишкал билан бўлса ҳам, ўтган сафар омади келибди. Бу сафар эса, унинг тунги меҳнати бошқача кечди. Фазлиддин Эски Жўва бозорининг ўртасидаги кўк гумбазли бозорнинг (бировлар тим дейди) иккинчи қаватига савдогарларнинг юкларини ташиб берди. Ерёнғоқ деган бир бало бор экан. Унинг ўттиз-қирқ килосининг ўзи бир қанор бўларкан (қанор — эллик килолик қоп ҳажмининг уч-тўрт бараваригача келади. Баъзи қанорлар тўққиз-ўн қопнинг ҳажмига тўғри келади.) Фазлиддин уни елкасига олганида, ўзи кўринмай қоларди. Гўё қанорнинг оёғи чиққан-у, ўзи пилдираб иккинчи қаватга чиқиб кетаётганга ўхшарди. Фазлиддин тиним билмасди. Мумкин қадар савдогарларнинг кўнгилларини олишга, кўпроқ пул ундиришга тиришарди. Шу боис югурарди. Савдогарлар эса унинг ишини томоша қилиб, устидан кулишарди. Бор-йўғи бир-икки кило келадиган юкларини ҳам унинг қўлига беришар: «Мана шуни олиб чиқиб берсанг, бир сўм бераман», дейишарди. Фазлиддин унинг қўлидагини олиб юқори қаватга югуриб кетарди. Аста-секин ким ошди савдоси бошланиб кетди. «Агар буни икки минутда олиб чиқсанг, бир сўм йигирма беш тийин бераман», «Мен бир сўм эллик тийин бераман», «Мен икки сўм бераман», «Айтган вақтда олиб чиқиб, ёнимга етиб келолмасанг, бир тийин ҳам бермайман», дегувчилар бўлди.

Бу гапларни эшитганидан кейин Фазлиддин жони борича югуришга тушди. Уни аҳмоқ қилишаётганларини сезарди, биларди. У шу югуришда нималарнидир англаб етди. Охири ана шу англаганлари билан овора бўлиб, нима қилаётганини унутди. Ахир у фикрлаётганди, ўйлаётганди.

Тунги ўн бирда юк тугади. Фазлиддин ишлаб топганларини ҳисоблаб кўрса, нақд ўттиз икки сўм бўлибди. Бундай олиб қараса, уч-тўрт соат ичида бунча кўп пул топиш зўр. Аммо ниманинг эвазига шунча пул топди? Энг аввал обрўсини сотди. Ҳа, у нафақат ёшлигини, кучини, балки ғурурини, обрўсини ҳам бозорга қўйди. Буларнинг эвазига ўттиз икки сўмли бўлди. Агар савдогарлар унинг устидан кулмаганларида, уни атайлаб югуртиришмаганида (савдогарлар учун ўша пайтда бир-икки сўм шунчаки чойчақа эди), у ўзини қийнамасди. «Меҳнатим ҳалол бўлди ва ҳалолнинг орқасидан, мана, маблағли бўлиб олдим», дерди. Бироқ ҳалол меҳнат билан ҳалол меҳнатнинг ҳам бир-биридан фарқи бор экан-да…

У уйига азоб билан кириб келди. «Баттар бўл, — деди ўзига ўзи. — Энг аввал нафсингни қўйиб юбординг. «Жинси» шим, оппоқ кроссовка кийишга бало борми? Бошқа кийимлар тешиб чиқадими ёки бошқа бир нима кийиб юрсанг, бир жойинг камайиб қоладими? Яна бу киши Қуръон ўқийди. Қанчадан-қанча сураларни ёддан билади, ора-чора бировларга маслаҳат ҳам бериб қўяди… Баттар бўл, мен сени эртагаёқ жазолайман. Кун бўйи бир қултум сув ҳам бермайман. Тонг саҳарда турасан, намоздан кейин ўнта ҳадис ва ўттизта оятни ёд оласан. Агар шуларни бажара олсанггина, мен сенга кечки пайт бирор нима беришим мумкин… Оёқ кийим билан «жинси»ни эса хаёлингдан чиқариб ташла!..»

Бироқ Худонинг ҳукми бошқача экан. У қасдига пешингача амал қила олди. Биринчидан, ўнта ҳадис ва ўттизта оятни ёдлаёлмади. Бунга энг аввал жисмоний чарчоғи халақит берди. Ахир кеча озмунча югурганмиди? Ҳа, у спортчи, курашчи. Унча-мунча жисмоний юкни бемалол кўтара олади. Бироқ ана шу юкламадан кейин ақлий меҳнатда оқсаб қолиши аниқлигини ҳисобга олмаганди.

Зўрға бомдод намозини ўқиди. Кейин ҳадис ёдлаётганида кўзи уйқуга кетиб қолаверди. Ўқиш асносида ухлаб қолди. Уйғонганидан кейин эса вақт пешинга яқинлашиб қолганини билиб, ўзини ўзи яна яниди. Нонушта қилмаганди. Ўзини ўзи жазолашнинг мана шу томонига амал қила олди. Бироқ энди масаланинг бошқа томони чиқиб турибди.

Мақсадга етмоқ учун таҳорат олиб келди-да, Қуръон ўқишга, оят ёдлашга киришди… Ёдлади. Кичикроқ оятларни танлаган экан, улардан ўттизтасини хотирасига муҳрлади. Аммо ҳадисга улгурмади. Пешин вақти кириб қўйди.

Масжидга борди. Устозининг ортида туриб намоз ўқиди. Кейин устози билан бирга унинг хонасига кирди.

— Сенга нима бўлди? — дея сўради домла.

— Яхшиман, — дея кулишга ҳаракат қилиб жавоб берди Фазлиддин.

— Ҳимм, — дея бошини қимирлатди имом, — агар бомдодга келсанг, бир жойга ошга бирга борамиз деб ният қилувдим. Лекин сен келмадинг. Ўзим боришимга тўғри келди. Энди уйга ўтамиз, бугун якшанба, янгангга тушликка шўрва қилиб қўйишини тайинлагандим. Ҳеч бўлмаса, шунга шерик бўларсан.

Фазлиддиннинг ичидан зил кетди. Ахир у бугун ўзини ўзи жазолаган, кечгача овқат тугул сув ичмаслиги керак. Бу ёқда эса устози худди шунинг аксини қиласан деб турибди.

— Хўп, — деди у итоаткорлик билан.

Шўрва, аслида, кеча қилинган эди. Имом бугун соат ўн бирга ошга борди. Шунинг учун аёлига ҳеч нима тайинламаганди.

Аммо борганидан кейин аёлига: «Шўрвани яхшилаб иситиб келинг», деди. Хадича опа ҳайрон бўлди. Илло: «Бугун ош бор, тушлик шарт эмас», деганди. Аммо ҳайрон бўлса-да, ортиқча ҳеч бир сўзсиз унга итоат этди. Қизиқ томони, имом Фазлиддинга ҳам ош тўғрисида гапириб қўйганди. Фазлиддин эса ўзининг очлиги боис устозининг сўзларини унутди.

Шўрва келтирилгунча Фазлиддин бир бурда ҳам нон емади. Аммо косани олдига қўйганларидан кейин ичган қасамини бузишга мажбур бўлди. Ахир қандай қилиб: «Мен кеча мана шундай, мана шундай аҳмоқона ишларни қилган эдим, шунинг учун ўзимни ўзим жазоладим», десин? Деса, балога қолиши ҳеч гап эмас. Буни фақат ўзигина билиши лозим… Шу ерда Фазлиддин: «Агар Худо ризқ бераман деса, тишингни уриб синдириб бўлса ҳам беради», деган ривоятни эслади. Ичида кулди. «Қарорим Худога ёқмабди», деди. Косани тўлдириб нон тўғради-да, паққос туширишни бошлаб юборди. Пешин бўлмасидан ошхўрлик қилган устози эса шўрванинг сувини ичиш билангина қаноатланди. Суҳбат қизигандан-қизиди. Унинг мазмуни нафс ҳақида эди. Устози шогирдига тегиб кетмасдан, оғирлик бермасдан нафс ҳақида гапирди (ахир Фазлиддин косага тўлдириб нон тўғраб олган эди-да). Унинг сўзлари умуман овқатдан йироқ эди. Машина, уй-жой, кийим-кечак ва ишқий нафс эди.

— Аслида, яшаш жудаям осон. Худонинг айтганини қил, у ато этган насиба билан қаноатлан, ортиқча орзу-ҳавасга берилма, ана, маза қилиб яшайсан. Энг аввал руҳинг енгил бўлади. Гоҳ-гоҳида ўзларини ўзлари ўлдириб, энг оғир гуноҳлардан бирини қилганлар ҳақида гап-сўзлар чиқиб қолади. Мана шунинг ҳам тагида, аслида, нафс ётади. Ҳой, барака топгур, кўрпангга қараб оёқ узатсанг-чи, нега сенга берилмаган нарса учун чиранасан? «Жигули» минишни ҳамма орзу қилади. Аммо у неча пул туради? Олган маошинг етадими? Йўқ, етмайди. Демак, ўғирлик қилишинг керак. Бизнинг жамиятимизда бошқача йўли йўқ… Энди ер олиб деҳқончилик қиладиганларни мен қўшмадим. Уларники ҳалол. Аммо ҳамиша ҳам улар етиштирган маҳсулотларнинг бозори чаққон бўлавермайди. Ора-чора бундай ҳодиса бўлиб қолади. Анави пиёз сотган одамникидай. Бу йил пиёз қиммат, лекин у янаги йил ҳам қиммат бўлмайди-да.

— Мардикор ишлайдиганларнинг топганлари ҳалолми? — дея сўради Фазлиддин ўзини назарда тутиб.

— Ҳалол. Агар орага ҳаром аралашмаган бўлса. Ўғрининг ўғирлаганига мардикор ёрдам бермаса, ароқ-пароқлар билан боғлиқ нарсаларда ишламаса, ҳалол.

«Аммо бошқа нарсалар ҳам борки, мен бу ҳақда сизга айтолмайман», дея кўнглидан ўтказди Фазлиддин.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)