Нуриддин Исмоилов асари: “Ўлим жазоси берилсин!..” (77-қисм)

— Ўрмоннинг дўстиман! — дея Лобар қиқирлаб кула бошлади. Унга иккита боласи ҳам қўшилди. Фазлиддин ҳам жўр бўлди.

— Қалайсиз, ака! — деди у ҳайқириб.

— Вой, онангни! Ҳали шошма, борайлик, шундай кунингни кўрсатайки! — деб Фахриддин хотинига пўписа қилган бўлди.

Малоҳат Фазлиддиннинг бир ўзи келади, деб ўйлаганди. Шунгами, унинг елкасида босим бор эди. Ахир жуда ноқулай-да. Келиши у билан бўлди, энди кетиши ҳам у билан. Яна дарслар бир неча кундан кейин бошланишини ҳамма билади. Уйдагилар нима хаёлга боришади? «Келманг. Агар ишларингиз жуда зарур бўлса, ўзингиз кетаверинг, мен кейинроқ бораман, десам бўларкан», деб ўйлади. Уйидагиларга бирма-бир зимдан қараб чиқди. Ҳамма хотиржам эди. Ҳамма худди шундай бўлиши керак, деб ҳисоблаётгандай эди… «Менга шундай кўриняпти. Аслида, ота-онамнинг ичларидан зил кетяпти. Ахир ким ҳам ҳали турмушга чиқмаган қизини бегона бола билан бирга Тошкентга жўнатишни истайди? Истамайди. Меникилар ҳам шундай. Бироқ улар тақдирларига тан бериб қўйганга ўхшашади, ниманингдир олдида енгилганга ўхшашади. Қишлоқдошлар олдида бош кўтариб юришларини ўйлашади. Бироқ азбаройи менинг тақдиримни деб одамларнинг висир-висир гапларига ҳам рози улар. Бечоралар», дея кўнглидан ўтказиб, юраги сиқиларди. Ана шундай пайтда катта укаси Фазлиддин келганини айтди. Гапининг охирида унинг бир ўзи эмаслигини қўшиб қўйди. «Наҳотки акаси бўлса-ю, мен Фазлиддин акамнинг ёлғиз ўзи қолиб, унинг акаси билан ҳам бирга кетсам!» деб ўйлади. Истар-истамай ташқарига чиқди. Отаси ундан олдин чиққанди. У кимлар биландир гаплашиб турарди. Ҳовлидан ёнбош томонни уй девори тўсиб турарди. Шу боис Малоҳат эркакларнинг сўзларини эшитиб, баттар эзилди. Лекин сал вақт ўтиб, аёл кишининг отаси билан сўрашгани қулоғига чалинди. «Ким экан?» деган ўй ўтди хаёлидан.

Малоҳат бошига янги чиққан рўмолдан ўраб олган ёшгина келинчакни кўрди ва юзида табассум пайдо бўлди. У ҳам машинага яқинлашиб бораркан, келганларга салом берди. Буни қарангки, унинг саломига ҳаммадан олдин ўша келинчак алик олди. У истараси иссиқ, озғингина аёл эди. Малоҳатга кулиб тикилиб турарди. Шунда Малоҳат унинг ўткир нигоҳи борлигини англади…

Хайр-хўшлашлардан сўнг машина жойидан қўзғалди. Лобар битта боласини олдига олган, иккинчиси унинг ёнида эди. Малоҳат ундан кейин ўтирарди. Бошида унга бироз ўнғайсиз бўлди. Аммо йўл-йўлакай Лобар уни саволга тутаверганидан, у жавоб бераверганидан ўша ўнғайсизлик йўқолди…

— Сиз, — деди Лобар машина Жиззахдан ўтганидан сўнг, — озроқ биз билан туринг. Менга ўргатадиган нарсангиз кўп экан. Ростини айтсам, бошим айланиб қолади.

Унинг сўзларини Фазлиддин ҳам эшитди. Ич-ичидан хурсанд бўлди.

— Аслидаям шундай, сизга йўл-йўриқ кўрсатиш учун Малоҳат бизникида туради. Тўғрими? — деб Фазлиддин орқа ўриндиққа қараб олди.

Малоҳат ўғринча унга кўз ташлаб қўйди.

Шаҳарнинг аҳволи кундан кунга ёмонлашмоқда эди. Ҳали айтганимиздай, дўконлар мутлақо бўшаётганди. Пештахталарда одамларга кераксиз бўлган моллар чанг босиб турар, аммо зарур нарсалар анқонинг уруғига айланаётганди. Фазлиддин ишлаб чиқараётган шампунь гарчи сифатли бўлса-да, унинг-да оёқ олиши секинлашиб қолди. Тўғри, ишлаб чиқариш ҳажми илгаригидан камаймади. Бироқ, барибир, қорин оч бўлиб турган замонда одамларнинг бундай маҳсулотларга интилиши бироз сусайди…

— Еримиз ўша-ўша, — деди навбатдаги оқшомларнинг бирида у акасига, — лекин нега егулик ва ичимликлар камайиб кетди? Оддий шакар талон билан берилади. Пахта ўзимиздан чиқади. Аммо кирсовун йўқ. Олти миллион тонна пахтадан чиқадиган ёғни биров дарёга оқизиб юбормаётгандир. Бунинг устига, ҳеч бир жойда уруш бўлгани йўқ. Анави журналист акам билан кўришдим. Унинг гапларига қараганда, Москва жуда катта ўйинни бошлаганмиш. Илгари Хрушчёвни тахтдан ағдараётган маҳал ҳам шундай воқеа бўлган экан. Фақат жуда қисқа муддат давом этган, Хрушчёв ишдан кетиши билан дўконлар ҳамма нарса билан тўлиб-тошган экан. Наҳотки Горбачевнинг ҳам умри қисқа қолган бўлса…

— Ундай нарсаларга менинг ақлим етмайди, — деди унга жавобан Фахриддин, — ишим ҳам йўқ. Сениям ишинг бўлмасин. Сен олимлигингни қил. Шампуннинг ёнига яна бошқа бир нарсани қўш. Айтайлик, атирсовун ишлаб чиқаришниям йўлга қўй. Ана ундан кейин ҳаммаси…

— Лекин, — дея унинг гапини бўлди Фазлиддин, — умримни шунақа нарсалар билан ўтказиб юборишни истамайман. Қандайдир бошқа бир нарса қилиш керак. Каттароқ.

— Нима шу катта нарса?

— Ҳозирча билмадим. Билганим — ёқилғини текинга айлантириш. Аммо у ҳам жуда текин эмас.

— Сув билан юрадиган машинами?

— Ҳа.

— Лекин унга сенинг кучинг етмайди. Эҳҳе, унга озмунча маблағ керакми? Бунинг устига, ишчиларингниям ўқитиш керак бўлади. Сен фақатгина водороднинг сувдан ажралиб чиқишини биласан. Аммо ундан кейин ҳам қанча…

— Ака, унақа қийинмас, водород бензин ёнадиган жойга бориб туради. Ёнади. Бензиндан кучлироқ ёнади. Қолгани қандай бўлса, шундай давом этади. Фақат қурилмани машинанинг қаерига қўйиш кераклигини ўйлаш керак. Бунинг учун конструкторлар билан ишлашга тўғри келади.

— Қил шуни.

— Ҳа, хўп, — дея бош ирғаб қўйди Фазлиддин.

Аммо бу вазифани бажариши чўзилиб кетди. Биринчидан, бу ишга бош қотирадиган одамнинг ўзи йўқ эди. Фазлиддин ҳатто туман райкомининг биринчи секретари билан ҳам учрашди. У иккала қўлини ёзди. «Менинг қўлимдан ҳеч нарса келмайди», деди. Аммо Фазлиддиннинг лойиҳаси қўллаб-қувватланди. Қуруқ гап билан, албатта, оғиз чучимайди.

Камол Шон эса: «Сен қилмоқчи бўлган ишингнинг бировга умуман кераги йўқ. Сабаби нефть деган матоҳ ўлади. У билан биров қизиқмай қўяди. Қолаверса, сен ким-кимларнинг даромад манбаига болта уриб қўясан. Улар жуда катта куч. Қараб туришмайди. Биттада сенинг ўзингни йўқ қилиб юборишади», деди. Унинг сўзларини Фазлиддин Муҳаммад Али қори домлага айтди. У ҳам ўйланиб қолди. «Унақада ҳозирча ҳеч нима қилмаганингиз маъқул. Ўзи вақти-соати келиб қолади. Ана ундан кейин ҳаракат қилсангиз бўлади. Ҳозир эса илмингизни ошираверинг. Яна билишимча, дунёвий ишлар билан кўпроқ боғланиб қоляпсиз. Қуръон ўқинг. Ҳалигача уни тўлиқ ёд олмадингиз. Ваҳоланки, аллақачон қори бўлишингиз керак эди. Қолаверса, имом Бухорийнинг ҳадислари тўплами келяпти. Уларни ўқиш, ёд олиш керак. Ана шунда ҳаётингизга ҳақиқий мазмун киради», деди.

Унинг сўзлари Фазлиддинга ҳам жўяли туйилди ва Қуръон ўқиш вақтини кўпайтирди.

Ҳаш-паш дегунча ёз ҳам кириб келди. Ўтган вақт мобайнида Лобар билан Малоҳат роса чиқишиб, кунига бир-бирини кўрмаса туролмайдиган бўлиб қолишди. Малоҳат ҳар куни дарсдан кейин келарди. Лобар билан камида икки соат гаплашиб ўтирарди. Албатта, қуруқ гапнинг ўзи зериктириб қўярди уларни. Шу боис Малоҳат Хадича опадан дарс олиб келар, кейин Лобарни ҳам арабчага ўқитарди. Шу билан бирга, у Фазлиддиннинг келишини кутарди. У келса, у билан икки оғиз гаплашса, кейин ётоқхонасига кетса… Баъзи кунлари шундай ҳам бўларди. Фазлиддин унинг бир ўзини жўнатмасди. Олиб бориб қўярди. Яна ётоқхонага етмасдан машина салонида иккиси жуда кўп гаплашиб қоларди…

Фазлиддин отасининг нега жимжит бўлиб кетганига ҳайрон бўларди. Ахир унинг сўзларига қараганда, аллақачон Малоҳатга уйланган, ҳозир улар бирга яшаётган бўлишлари керак эди. Бироқ ҳали-ҳамон улар ҳатто унаштирилмади ҳам…

Кейинроқ, орадан яна бирор ойча вақт ўтиб, Фазлиддин янгасидан эшитди. Отаси бу ердан қайтиб борганидан сўнг аёлига Фазлиддинни уйлантириб қўйиш кераклигини айтибди. Бироқ аёли кўнмабди. «Фазлиддин ҳали жуда ёш. Бунинг устига, ўқияпти. Агар уйлантирсак, хотини билан овора бўлиб қолади. Ўқишиям, ишиям қолиб кетади. Бунинг ўрнига Лобарни жўнатамиз. У болаларнинг ош-овқатидан хабар олиб туради. Кир-чирларини ювиб тозалайди», дебди. Унинг гаплари Фармон акага маъқул тушибди. Аслида эса, унинг ўзида ҳам ҳозирдан Фазлиддинни уйлантириб қўйишга хоҳиш йўқ эди. Шунинг учун ҳам хотинининг гапига кўнди…

Фазлиддиннинг ҳафсаласи пир бўлди. У ўқишга қаттиқ берилганидан, шаҳарда бўлаётган воқеалардан анча четда қолаётганди. Аввало, илгариги шашти анча сусайганди. Чунки ўйлаб қараса, нимаики ишни бошламасин, уни муаммолар гирдобига олиб кираркан. Ана унда бошқа режалари тўхтаб қоларкан. Шунинг учун ҳам қилмоқчи бўлган ишларининг ҳаммаси дафтарга ёзилиб, шу дафтардагина қолиб кетаверди.

Ҳа, у кундан кунга бойиб борарди. Уни акаси билан Любовь Николаевна бой қилаётганди. Сабаби тартиб-интизомни шунчалик қаттиқ олиб боришардики, бунинг натижаси ҳар куни бир неча ўн минглаб сўмни Фазлиддиннинг чўнтагига олиб кирарди.

Шу билан орадан йил ўтиб кетди. Унинг ўтганини Фазлиддин сезмай ҳам қолди. У гоҳида бировларга йилни айтаётганида адашиб ҳам кетарди.

Ана шундай кунларнинг бирида қори Муҳаммад Али ишдан олинди. Гап-сўзларга қараганда, одамларга давлатга маъқул келмайдиган маъруза қилиб қўйибди.

Кейин уни ички ишларга олиб кетишди. Обдан сўроққа тутишди. Қамалишига бир бахя қолганида, орага Каримбой аралашди. У каттаконларга пул тиқиштирди. «Айтаман, тилини боғлаб юради. Бировга бирор жойда бирор нима демайди, тўй-маъракаларга бормайди, бировларга никоҳ ҳам ўқимайди», деди. Катталарга Каримбойнинг гапларидан ҳам кўра пули кўпроқ қизиқ эди. Шу боис домлани қўйиб юборишди.

Фазлиддин эса устозининг ишдан кетганлигини, терговга чақирилганлигини фақат орадан бир ҳафта ўтганидан кейин эшитди. Сабаби ўша кунлари у қишлоқда эди. Ўзи ясаган механик энергияни электр энергиясига айлантириб берадиган қурилмани ясаш, синовдан ўтказиш учун кетганди. Ишлари кўнглидагидай бўлмади. Бироз билими оқсади. У назарий жиҳатдан ҳаммасини биларди, бироқ пайвандлаш ишларини маромига етказа олмади. Шу билан ортига қайтди. Келиб, бомдод намозини ўқиш учун масжидга борса, бошқа бир киши имомлик қиляпти. Намоздан кейин у секин одамлардан устози ҳақида сўради. Унинг ишдан олинганлигини билди. Шу заҳоти оёғини қўлига олиб, қори Муҳаммад Алиникига югурди.

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)