Нуриддин Исмоилов асари: “Қасоскор” (33-қисм)

У милтиқ отиб, нишонни уролмади. Ҳар иккала ўқи ҳам хато кетди. Масофа олис эмас эди: бор-йўғи ўн қадам. Ундан кейин Салим бобо нишонни ҳам катта қўйганди. Шунга ҳам теккизолмади. Санобар билан Лайло бало экан, бир отишдаёқ мўлжални аниқ олишди.

— Сен кўп сиқилаверма, келин. Ҳадемай, эринг келади. Исломнинг бу ерда қиладиган ишлари жудаям кўп. Гапини эшитдингми? У қишлоқпараст бола, — деб унинг кўнглини кўтарган бўлди Салим бобо.

Аммо унинг ўзиниям ичидан қиринди ўтарди. У ҳам хавотирда эди. «Яхшиямки, уйланиб, кейин кетган экан. Ҳар қалай, нима бўлган тақдирда ҳам зурриёт қолади. Ишқилиб, келиннинг ҳомиласи бўлсин-да».

— Менга қара, — деди у Рисолатга, — балки, сенга яна иккита ўқ берарман. Ҳар қалай, ўқларнинг ҳаммаси, аввало, сизларники. Чунки бу ўқларнинг барини Ислом олиб келган. Бундай олиб қараса, ҳаммасини ўрганиш учун ишлатсанг бўлаверади.

— Лекин сизга бериб кетган-да, омонат қилиб.

— Бешкапага бориб келсаммикан?

— Йўқ, — деди бирдан Рисолат.

Унинг жавобидан ҳамма чўчиб тушди. Ҳатто унинг ўзи ҳам ғалати бўлиб кетди. Қизларга, Салим чолга бир-бир қаради. Сўнг югуриб кетди. Кетаётганида бошидан рўмоли сирғалиб тушди, лекин уни олиш учун ортига қайтмади.

— Ҳозир унга қийин, — деди опа-сингилга Салим чол. — Сизлар янгаларингдан сира айрилманглар. Кўнглини кўтаринглар. Йўқ жойдан ҳар хил ишлар топинглар. Хўпми? Боринглар энди.

Аслида, бугуннинг ўзидаёқ Салим чол йўлга тушмоқчи, бориб Исломни топиб келмоқчи эди. «Бошқаларни қўй, сенга шу қишлоғимизнинг ўзи омонат. Қишлоғимизни авайлаб-асрасанг бўлди, бошқалар ўзлариникини авайлашади», демоқчийди… Бироқ бормади. Бугун ҳам кутишни маъқул топди. Бироқ Ислом ҳанузгача келмагач, унинг кўнглига ҳам шубҳа оралади. «Наҳотки бирор кор-ҳол юз берган бўлса? Тоғаси ёрдам бермадимикан? Агар ёрдам бермаган бўлса, бошқа қишлоқларга кетдимикан? Балки, Мадаминбекнинг ёнига йўл олгандир. Мадаминбек, шубҳасиз, уни ўзига қўшиб олади. Ахир шундай жангчи кимга ҳам керак эмас? Тилло-ку у. Шундай йигити бўлган қўшин енгилмайди. Агар шундай гаплар бўлиб кетган бўлса, уни аниқ тополмайман. Кейин шунча одамни қолдириб ҳам кетолмайман. Аёллар бор, яна ўзимга ўхшаган иккита чол бор, учта бола. Ҳар куни уларнинг ҳолидан хабар олиш керак. Буларни Рисолат келинга қандай тушунтираман? Аслида, тушунтирмасам ҳам ўзи ҳаммасини яхши билади. Лекин бу билан ичидаги оловни ўчиролмайди-да. Ислом келган куниёқ Рисолатни бекор унга эрга бердикми, дейман-да. Энди аҳвол мана бу».

У боши қотганча турган жойига ўтириб, носқовоғини қидирди. Топиб, кафтига бир чимдим олди, сўнг уни тилининг тагига ташларкан: «Буниям таги кўриниб қолибди. Ҳализамон соб бўлади. Агар тугаса, қаердан топаман? Носфурушларнинг ҳаммаси ўлиб кетди. Энди ҳеч ким нос тайёрламайди. Қўқонга бориш керак. Йўл узоқ. Бунинг устига, Қўқонниям кулини кўкка совуришган, дейишади. Аммо барибир шаҳар шаҳар-да. Топилади. Бироқ бориб олиб келадиган мард йўқ», дея кўнглидан ўтказди.

У ўрнидан туриб, қўлларини орқага қилганча бироз энгашиб, қишлоқ томонга кета бошлади. Илгари, қишлоғи вайрон этилгунча адил юрарди.

«Бу келин тушмагур қаерга кетди экан?» дея ўйлади у.

Рисолат шу югурганича уйига етиб келди. Ичкарига кирди-ю, ўзини тўшакка ташлади. Юзини ёстиққа босди.

— Шундай ташлаб кетаркансан, уйланишинг шартмиди?! Бошқалар қатори тинчгина юрган эдим-ку. Бобом айтган бўлса, уйланаверасанми?! Бирорта баҳонани топгин эди. Икки кун ўтказсанг бўлди эди. Бобом ўлиб қоларкан, менга уйланишдан қутулардинг. Ана ундан кейин худди аввалгидай эркин қуш бўлардинг, хоҳлаган жойингга учиб кетардинг. Сингилларинг ҳам биз қатори юраверишарди! — деди алам билан.

Шундай дейишга деди-ю, юраги соғинчдан гупурлаб уриб кетди. Аламидан ёстиқни тишлаб олди.

— Янга! Янга! — деган овоз эшитилди ташқаридан. Рисолат ўзининг ҳолидан ўзи уялди ва шоша-пиша кўз ёшларини артди.

* * *

Душман ҳам шунчаки таслим бўладиган ёки шунчаки ўлиб кетадиганлар тоифасидан эмас эди. Дарров қуролларига ёпишди. Аммо атроф зим-зиё, ҳали одамни одамдан ажратиб бўлмасди. Шу боис олдин осмонга ўқ узишар ва атрофга аланглашарди. Исломнинг жангчилари эса қаршилик кўрсатишга ҳаракат қила бошладилар. Биргина Исломнинг ўзини тутиб қолиш, у билан олишишнинг иложи йўқ эди. У гўё яшин тезлигида ҳаракат қилар, рақибига қўли билан тегиниб ўтирмасдан, бўйнидаги жон томирини кесиб ўтиб кетаверарди. Душман нима бўлганини ҳатто ўзи ҳам билолмай, кўзлари олайганча қотиб қолар ва йиқиларди. Бунгача Ислом кейингисининг ҳам суробини тўғрилаб ўтиб кетган бўларди… Бироқ душманнинг сони ҳамон кўп эди. Улар энди ўзларининг жонини сақлаб қолиш учун жанг қилишарди. Шуниси ёмон. Кимдир учун жанг қилса, енгиш осон. Аммо ўзи учун бўлса, жуда қийин. Ахир у нима қилиб бўлмасин, тирик қолишга ҳаракат қилади. Бунақа пайтда инқилоб ҳам, гарнизон қўмондонлари ҳам ва ҳатто Ленин ҳам унинг кўзига кўринмайди. Шунинг учун душман яхши тайёргарликдан ўтмаган қишлоқ йигитларини бирин-кетин йиқита бошладилар. Қишлоқ жангчиларининг ягона ютуқлари эпчилликлари, чайирликлари эди. Ханжарни эса… Ислом ўргатганларини эсларидан чиқариб қўйишди, бу ёғига деҳқонча жанг бошланиб кетди. Бир сафар қишлоқ йигити душманни қонига белаб ташлайди, бошқасида эса худди шунинг тескариси бўлади. Агар рақиблар сони тенг бўлганида, Исломсиз унинг жангчилари ғолиб чиқишлари мумкин эди. Бироқ ундай эмас-да, қизиллар сони кўп-да.

Ислом душманни қулатиб бораркан, Абрамов жон таслим қилган жойга етиб келди. У ерда Абрамовнинг тўппончаси ётар эди. Ислом бир ўмбалоқ ошиб тўппончани олди-да, кўзига кўринган душманни отиб ташлайверди. Ана шунда қизиллар енгилганликларини ҳис этишди. Қуролларини ташлаб, иккала қўлларини ҳам кўтаришди. Тонг энди-энди отиб келаётган, ғира-ширада ҳаммасининг ҳам таслим бўлганини билиб бўлмасди. Шу боис бир қанча душман аскари таслим бўлиш асносида ёруғ олам билан хайрлашди.

— Таслимман! Таслимман! — деган қичқириқлар янграй бошлади.

— Таслим бўлганларга тегинманглар, қолганларини ўлдиринглар! — дея Ислом олдин рус тилида, сўнг ўзбек тилида бақирди. Рус тилида гапиришидан мақсад, душман тушунсин дегани эди. Агар тушунса, шу заҳоти қайсарлик қилаётганлари ҳам қуролини ташлайди.

Бақиргани иш берди.

Тонг отганида, жанг майдони ўликларга тўлиб кетган эди. Душманлардан юзтача аскар тирик қолганди. Уларнинг ҳаммаси қуролсиз эди. Жанг майдони четида тўдалашиб туришарди. Қаршиларида эса Исломнинг жангчилари милтиқларини ўқталиб туришибди. Юзлари қаҳр-ғазабга тўлган. Агар Ислом рухсат берса, ҳозирнинг ўзидаёқ душманнинг қорнига милтиқ учидаги найзани санчиб оладиган шашти бор.

— Асирларнинг ҳаммаси тиз чўксин! — дея буюрди Ислом.

Шу заҳоти асирлар унинг айтганини бажаришди.

— Қўлларини боғланглар!

Ислом вужудида жуда қаттиқ чарчоқни ҳис эта бошлади. Аммо ҳориганини бировга сездирмаслиги керак. Билдиришга ҳаққи йўқ. Билдириб қўйса, ўзиникиларнинг руҳи тушиб кетади, душман эса кучга энади. Қутулиш чорасини қидириб қолади.

— Баҳодир қани, Баҳодир?! — деди у овозини мумкин қадар баландроқ қилиб.

— Мен бу ёқдаман, — дея жавоб берди ўзининг исмини эшитган йигит.

— Сени чавандоз деб эшитдим.

— Рост.

— Унда анави эгасиз юрган отлардан биттасини ушлаб мингин-да, қишлоққа қушдай уч! Биз асирларни олиб бораётганимизни айт! Қамоқа жой ҳозирлаб қўйишсин!

— Олдинги сафаргидай шу ернинг ўзида буларнинг ҳаммасини тинчитмаймизми?!

— Йўқ. Бу сафар бошқача йўл тутамиз!.. Қолганлар, ўзимиздан шаҳид бўлганларни отларга ортинглар, қишлоққа жўнаймиз…

Шаҳидлар отларга ортилганидан кейин Исломнинг кўзи ёшга тўлди. Чунки у билан бирга Ватан ҳимоясига чиққанларнинг ярмидан кўпи нобуд бўлибди… Душманда ўн ҳисса кўп йўқотиш бўлди. Яна юздан зиёд асирга тушди… «Лекин, лекин… Энди уларнинг яқинларига нима дейман?» деган ўй яшин тезлигида хаёлидан ўтди ва қўлидан яраланган, жароҳати белбоғ билан боғланганидан сўнг мато қип-қизил қонга бўялган Улуғмуроднинг ёнига борди.

— Шу пайтгача эътибор бермабман, қачон яраландинг? — дея ундан сўради Ислом.

— Охирида. Агар жанг яна озгина давом этганида, балки… Шошманг, ўзингизга нима бўлди, биқинингиз қон-ку?!

Ислом шундагина у айтган жойга қаради. Эътибор бермаган экан. Душман билан овора бўлиб, ҳатто сезмабди ҳам.

— Билмадим, — дея жароҳатланган жойига қўлини қўйди Ислом.

— Боғлаш керак, бўлмаса. Оғримаяптими?

— Йўқ. Умуман сезмабман. Сен айтганингдан кейин билдим. Балки, бирорта ўқ ялаб ўтгандир. Чунки мен ҳеч ким билан олишмадим.

— Ҳа, кўрдик олишмаганингизни. Қани, очинг, мен боғлаб қўяман.

— Йўқ, манавиларнинг кўз ўнгида очма. Очсанг, булар ўзларини бошқача тута бошлашади. Булар шунчалик маккорки, учи-қуйруғи йўқ. Маккор бўлмаганларининг бари ўлиб бўлди.

— Лекин қонни тўхтатиш керак.

— Белбоғингни бер. У ёғини ўзим биламан!

Душман аскарлари аллақачон Исломнинг бошлиқ эканлигини билиб бўлишганди. Шу боис энг кўп унга эътибор беришаётганди. Улар ҳам Исломнинг биқинидан оқаётган қонни кўришди. Жиддийроқ жароҳатдан умид қилишди. Яхшиямки, Исломнинг терисигина жароҳатланган экан. Ўқ шундай терининг ўзини ялаб ўтган. Жанг авжида пайти Ислом тиним нималигини билмай, душман билан олишаётганида сезмаган. Ҳозир эса ачишиб турибди. Бунинг устига, оғриқ ҳам бордай. Аммо ундан ортиқ эмас.

Гарчи улар ғалаба қозонишган эса-да, бирортасининг ҳам юзида хурсандчилик аломати йўқ эди. Сабаби ўша, биродарларининг кўпи ҳалок бўлганлиги…

* * *

Абдужаббор қайтиб ёстиққа бошини қўймади. Қўрқди. Камида кўрган туши давом этишидан қўрқди. Шу боис ташқарига чиқиб, ҳовлида у ёқдан бу ёққа бориб келиб юрди. У ҳамон иккиланар эди. Тушида ҳаммасини аниқ-равшан кўрди. Тушида огоҳлантирилди. Демак, у оила аъзолари билан бирга чўлга қочиб кетиши керак. Агар шундай қилмаса, ҳеч ким тирик қолмайди. Айниқса, уникилардан. Сабаби, Ислом унинг жияни. У жияни билан бирга қизилларга қарши курашишга бел боғлаган. Бошқаларни ҳам даъват этган. Демак, биринчи ўринда уникилар қатл этилади. Шунчаки қатл этилса, майли, аммо шарманда қилинса-чи? Болаларини, хотинларини бутун қишлоқ олдида яланғоч қилишса-чи… Абдужаббор ҳаммасига чидаши мумкин, аммо бунисига дош беролмайди.

Агар ўзиникилар ғолиб бўлиб, улар қўрққанларидан чўлга қочиб кетишса, унда ҳам шарманда бўлади. Биринчи ўринда Йўлдош чол унга ташланади. «Хумпар, ҳаммани қўзғаган ўзингсан. Ҳаммани қон тўкишга мажбур қилган ўзингсан. Энди бало бормиди чўлга қочиб кетишга? Шундай қилган экансан, сен ўзинг бизникиларга ишонмагансан! Сен қўрқоқсан! Сен фақат ўзингни ўйлайсан!» дейди. Кейин у қишлоқда бош кўтариб юролмай қолади. Биров уни бир тийинга олмайди. Балки ишонмагани учун ўз жияни ҳам ундан юз ўгирса керак.

У шундай ўйлар гирдобида тонг оттирди. «Энди ҳовлига чиқмайман. Ҳеч бўлмаганда, Мирпўлат бойнинг даласига бораман. Шу ердан қишлоққа кимлар келаётганини билиш мумкин. Агар душманни кўриб қолсам, қишлоқ одамларини огоҳлантираман. Улар қочишади. Лекин ўзим қочмайман. Душманга ўроқ билан ташланаман. Майли, мени отиб ўлдиришсин. Қайтага, шундай қилишса, осон қутуламан. Биров мени маломат қилмайди…»

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)

Эслатма: Ушбу асар қисмларга бўлинган ҳолда сайтда тўлиқ эълон қилинади.

Асар «Ҳордиқ плюс» газетасидан олинди.

Айни пайтда «Ҳордиқ плюс» газетасида ёзувчи Нуриддин Исмоиловнинг «Тасқара» номли асари чоп этилмоқда.