Нуриддин Исмоилов асари: “Ўлим жазоси берилсин!..” (49-қисм)
Аслида, ҳамма текширувлар олдинда кутиб турарди. Москва чегарачилари чет элдан келадиганларни обдан элакдан ўтказишини Фазлиддин билмас эди. Аммо унинг бахтига, жамоа биринчи ўринни олган. Юқоридан чегарачиларга: «Муносиб кутиб олинглар!» деган буйруқ бўлган эди. Бироқ, барибир, чегара посбонлари ҳеч қачон эҳтиёткорликни унутишмайди.
Жомадонлар бирма-бир кўрикдан ўтказила бошланди. Биринчи галда, табиийки, мураббийларники. Орловнинг сумкасидан энг аввал физика китоби чиқди. Физика инглиз тилида эди. Чегарачи эса тилни билмасди. Бунинг устига, бироз овсарлиги ҳам бор эди.
Китобнинг дастлабки саҳифаларига инсон расми чизилган бўлиб, унда одамнинг физикавий имкониятлари ҳақида ёзилганди. Одам ҳаракатидан қандай қилиб электр олиш батафсил келтирилганди. Чегарачи эса мутлақо бошқача тушунди.
— Ҳимм, курашчилар китоби. Одам жисмининг қайси жойида куч кўпроқ бўлади? Уни қандай қилиб ишлатса, рақибдан устун келиш мумкин? — деди у худди бир нарсани биладигандай бошқаларга эшиттириб.
Бу гапларни эшитган Орлов кулгидан зўрға ўзини тийиб турарди…
Кейин бошқаларнинг ҳам жомадонларида китоблар борлигини рентген нурлари ёрдамида кўрган чегарачи шунчаки қўл силтади. «Ҳаммаси бир хил бўлса керак. Бош мураббий шу китоб асосида уларга дарс ўтади», дея кўнглидан ўтказди.
Шу билан Фазлиддиннинг барча китоблари омон-эсон чегарадан ўтиб олди.
У ёғи байрам бўлди. Гуллар, байроқлар, интервьюга шошилган журналистлар…
Фазлиддин бир кун Москвада меҳмонхонада қолишга мажбур бўлди. Албатта, Акбар билан бирга. Чунки улар Лондондан учиб келган куни кечки пайт ресторанда зиёфат ва тақдирлаш бўлди. Ҳамма ғолиб ва совриндорлар биттадан мақтов ёрлиғи олди. Яна пул ҳам берилди. Бу сафар Фазлиддин уч минг сўмнинг эгаси бўлди.
Эртаси куни эса у Акбар билан бирга Тошкентга учди. Уларни биров кутиб олишга чиқмади. Тўғрироғи, чиқди, аммо чиққанларнинг спорт комитетига умуман дахли йўқ эди…
Хушхабарни Малоҳат Хадича опадан эшитди. Бунгача роса ичи қизиса-да, телевизорни ёқмади. Бўлмаса, теледастурларни чоп этадиган «Тошкентдан гапирамиз ва кўрсатамиз» газетасини киоскадан сотиб олганди. Лондонда бўлаётган мусобақа Москвадан кўрсатилишини ўқиб, уни белгилаб ҳам қўйганди. Ҳатто мусобақа бошланишини кутди. Бироқ худди шу вақт яқинлашганида телевизорни ёқмади. Бунинг ўрнига хўрсиниб қўйди.
Хадича опанинг ёнига дарс олгани борганида эса хушхабар эшитди.
— Фазлиддин учинчи ўринни олибди, — деди Хадича опа жилмайиб, — домла роса курашга қизиқади. Фазлиддинни роса кузатибди. Бошидан боплаяпти, деганди. Аммо мен сизга бу ҳақда айтишни истамадим. Чунки кўрмаётганингизни сезгандим. Кейин охирига бориб ютқазиб қўйибди. Лекин, барибир, учинчи ўрин насиб этибди.
Малоҳатнинг кўзлари чарақлади. У ҳатто Фазлиддиннинг ютқазганидан хафа ҳам бўлмади. Муҳими, мусобақанинг тугагани. Муҳими, яқин кунларда Фазлиддиннинг қайтиши эди…
— Қачон келаркан?..
Малоҳат шундай дейиши билан йиғлаб юборди ва бошқа гапиролмади.
— Вой, бу қизга нима бўлди? Яхши гап гапирса ҳам йиғлайверади, — дея Хадича опа уни эркалаб қучди.
— Билмасам, ўзим шунчаки… Йиғламоқчимасдим. Бирдан…
— Бўлди, унда бундай қиламиз. Мана, рўмол ўраб юрибсиз, ўзингизга яраштириб узун кўйлак кийяпсиз. Бугун дарс ўтмаймиз-да, тикувчининг ёнига борамиз. Мен ёшларбоп мато олиб қўйибман. Сизга атаб.
— Нега? — дея ҳайрон бўлиб сўради Малоҳат кўз ёшларини кафти билан артиб.
— Билмайман. Шу, ўзимнинг ёш қизча бўлгим келиб қолди. Кейин сизда ўзимни кўрдим. Буни сўз билан тушунтириб беролмайман. Хуллас, шунақа гаплар. Сизга битта кўйлак тиктирамиз… Гарчи кўйлагингиз узун бўлса ҳам, сизнинг ёшлигингиз билиниб туриши керак. Ана ундан сўнг аэропортга чиқамиз. Қаҳрамонни, тўғрироғи, химикни кутиб олгани. Домланинг танишлари жуда кўп.
Малоҳат уялди. Бошини эгди. Шу қилгани ҳам Хадича опани завқлантирди…
Улар аэропортга иккисигина чиқмади. Уларга Муҳаммад Али қори домла ҳам қўшилди. У ўз ўрнида Камол Шонга қўнғироқ қилганди. «Битта чемпион, битта совриндор келяпти, газеталарингга чиқармайсизларми? Ҳеч ким ҳеч нима демадими?» деди. Камол Шон ҳайрон бўлди. «Йўқ, — деди у, — ким экан улар?» деб сўради. Домла гапиришдан олдин бошини сарак-сарак қилди. Сўнг:
— Фазлиддин Лондонга мусобақага кетганидан бехабармисиз? — деди.
Камол Шон пешонасига урди.
— Эсимдан чиқиб кетибди. Телевизорда кўргандим. Газетада кичкинагина хабарчаям чиқаргандик. Бўлди, ҳозироқ отланаман, — деди.
У ўзи билан газета фотосуратчисини ҳам етаклаб чиқди.
Шундай қилиб, курашчиларни беш киши кутиб олди. Малоҳат ўзи билан бирга гул олмоқчи ҳам бўлди. Бироқ уялди. «Қандай бераман?» деб ўйлади.
Фазлиддиннинг кўзи энг аввал унга тушди. Юраги отилиб чиқиб кетай деди. Бироқ кейин бошқаларни ҳам кўрди.
Эркаклар билан улар (Акбар ҳам) қучоқлашиб кўришди. Фотосуратчи дарров ўзининг ишига киришди. Табриклар бўлди. Чеккада турган аёл ва қиз эса уларни оғзаки табриклашди. Сўнг Камол Шон улардан интервью олди. Кўпроқ Акбар гапирди. Гапларининг орасига Фазлиддинни ҳам қўшиб кетди. «Лондон қандай шаҳар экан?» деган саволга: «Ўзимизники зўр», дея қисқагина жавоб берди. Ахир уларга шундай деб тайинланган эди-да. «Яна мақтаб, бошларингга бало орттириб юрманглар», дейилганди. Шундан сўнг иккита таксида улар аэропортдан чиқиб кетишди.
Камол Шоннинг иши кўп экан. Газетанинг навбатдаги сонини босмахонага топшириши керак экан. Шу боис у Фазлиддин яшайдиган уйга бормади. Акбар ижарага уй олган экан. У ҳам шу ёққа кетди.
Саида ош дамлаб ўтирганди. Албатта, сўнгги пайтларда унинг қувончи чексиз эди. Сабаби ўтган учта имтиҳоннинг ҳаммасидан беш олди. Аввал ўзбек тилидан диктант топширди. «Беш» чиқди. Кейин ўзбек тили ва адабиётидан оғзаки имтиҳонга кирди. Ҳали у саволларга жавоб бермасидан олдин домлалар: «Билиминг жуда зўр экан. Сендайлар ўқиши керак, сендайлар ±ш авлодга дарс беришлари керак», дейишди. Кейин номигагина бир нималарни сўраган бўлишди. «Беш» қўйишди. Тарихдан ҳам у «беш» олди. Олдинда биргина чет тили қолди. Ундан ҳам диктант олишар экан. Саиданинг ўзига ишончи ортди. Қўрқмай қўйди. «Биттада ўтиб кетаман», деди. Ваҳоланки, Малоҳат ёрдамида ёзган диктантида нақ ўнта хатога йўл қўйди… Шунда у: «Агар «уч» олсам ҳам ўн саккиз балл тўплаган бўламан. Шунча балл йиғиши мумкин бўлган еттита рақибим бор. Қолганлар минг катта баҳо олишмасин, барибир, ета олишмайди», деди. Кейин Малоҳатга навбатдаги марта: «Мен университетга кириш роса қийин бўлса керак, деб ўйлагандим. Осон экан. Ҳатто мактаб имтиҳонлариям оғир бўлган», дея мақтанди.
У билмасди. Унинг ҳеч нарсадан хабари йўқ эди. Чунки отаси Хонзодахон билан келишиб қўйганлигини, ўша аёлга нақд беш юз сўм берганлигини айтмаган эди… Хонзодахон эрига бир қизни ўқишга киритиш кераклигини айтди. Эри ҳеч қачон унинг гапини икки қилмаган. Чунки ўлардай яхши кўради. Яхши кўришига эса мутлақо бошқа аёл сабабчи. Олия. Ўрис аёли. Дўхтир.
Амалдорлар даволанадиган касалхонада ишларди у. Ёши ўттиздан ошган эди. Эрининг ишқи шу аёлга тушиб қолди. Чунки Олия меҳрибон экан. Юмшоқ сўзли экан. Фаросатли экан… Хуллас, экан-эканлари кўп экан. Эркак Хонзодада кўрмаган хислатларни унда кўрди… Ишқий саргузаштлар бошланиб кетди. Ва у бир йилдан ошиқ давом этди. Бундан Хонзодахон хабар топди. Бир тўполонлар қилдики, буниси энди алоҳида тарих… Кейинчалик Хонзодахон нима деса, эри лаббай дея жавоб берадиган бўлди…
Ана шу энг катта амалдорга овқат пиширадиган эркак ректорга қўнғироқ қилди. «Бир қариндошимизнинг қизи илмга чанқоқ чиқиб қолди», деди. У ёғини ректорнинг ўзи давом эттирди. «Сиздай инсонларнинг ҳамма қариндошлари табиатан илмга чанқоқ бўлишади, бунинг ҳеч ажабланадиган жойи йўқ. Бизнинг университетни қариндошингизнинг қизи танлагани нур устига аъло нур бўлибди. Ҳозирдан ўқишга кирди, ҳозирдан у биринчи курс студенти деб ҳисоблайверинг. Ёки бир йўла иккинчига ўтказайликми?» деди…
Бундай ишларни, суҳбатларни Саида қаердан билсин? «Домлалар ҳали гапирмасимдан, жуда қаттиқ тайёргарлик кўрганлигимни, нима савол беришса, шариллатиб жавоб бериб ташлашимни билишди. Шунинг учун ўзлариниям, мениям қийнашмади», деган хаёлда юрибди. Унинг чет тилидан бўладиган диктанти ҳам аллақачон тайёр. Диктант олувчининг ўзи ёзиб қўйибди ва ўзига ўзи «тўрт» қўйибди. Сабаби Саиданинг иши гаплашилганлиги жуда очиқ-ошкор бўлиб кетмаслиги керак. Чунки учтадан беш олганларнинг ҳаммаси кейинги имтиҳонда кўпи билан «тўрт» олишади…
Мана шуларнинг ҳаммаси бир бўлиб, Саида Фазлиддинни ўта хушчақчақлик билан кутиб олди. Қўл бериб кўришди. Чунки у Хадича опанинг таълимини олгани йўқ эди. Бегона эркаклар билан бундай кўришиш мумкинмаслигини билмасди. Ростдан ҳам билмасди. Ахир ҳамма жойда озгина танишлиги бўлса, йигит-қиз, эркак-аёл бир-бирига қўлини тутарди.
Меҳмонхонага кирганларидан кейин Фазлиддин энг аввал устозига совғасини берди. Имомнинг кўзи ёшга тўлди. Бир муддат у гапиролмай турди. Фазлиддинни бағрига босди. «Раҳмат», деди йиғламсираб. Сўнг яна Қуръонни юз-кўзига суртди.
— Мен буни кутмагандим. Қандай қилиб? Қандай-а?! — дея сўради жилмайишга ҳаракат қилиб.
Фазлиддин кулди.
— Амалладим, устоз. Йўли бор экан. Кейин мен чемпионлар билан келдим. Чемпионларнинг юклари жуда текширилавермаскан, — дея жавоб қилди.
— Ҳа-а, шунинг учун… Мен бир пайтлар Туркиядан олиб ўтмоқчи бўлганимда, шунақанги азоб беришгандики, буни бир мен, бир Худо билади. Сал қолса, қамаб юборишарди…
Шундан кейин Фазлиддин унга бўлиб ўтган воқеаларни бирма-бир гапириб берди. Унинг ҳикояларини тинглаётган Муҳаммад Али қори домланинг юзи гоҳ жиддийлашар, гоҳида у мийиғида кулиб қўяр эди. Орловнинг ақлига эса тасанно айтди.
— Менимча, — деди Фазлиддинга тикилиб, — у Қуръонни билади. Ҳатто ўқий олса ҳам керак. Йўқса, у бундай қилмасди. Энг катта ёрдами сени сотмасди. Қўлга тушиб қолганингда эса сен билан иши бўлмасди. Энди бундай қалтис ишга қўл урма.
— Хўп, — деди Фазлиддин бошини қимирлатиб.
Кейин уларнинг суҳбати инглизлар ҳаёти тўғрисида кетди. Эркинлик тўғрисида кетди. Одамларнинг плакат кўтариб юрганликлари ва бунинг учун ҳеч ким уларни олиб бориб, қамоққа тиқиб ташламаётгани ҳақида кетди. Кейин кураш ва Фазлиддиннинг рақиблари ҳақида ҳам сўз бўлди.
Имом ош ейилиб бўлганидан кейин ҳам тахминан икки соатча гаплашиб ўтирди. Чунки гаплар шунчалик бир-бирига боғланиб кетаётгандики, уни узиб ташлаб кетиб бўлмасди.
(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)
