Нуриддин Исмоилов асари: “Ўлим жазоси берилсин!..” (110-қисм)

Малоҳатнинг эса гўё бир томони йўқдай бўлиб қолди. Бошида роса йиғлади. Кун бўйи ёстиқдан бошини кўтармай ётди. Ҳатто умуман туз тотмаган кунлари бўлди. Кейин эрининг сўзларини эслади. «Бу ташвишлар, айрилиқлар нима бўлибди? Ҳеч нимага арзимайдиган бир нарса. Бу ётишим Худогаям ёқмайди. Чунки бандасига ҳаддан зиёд боғланиб қолганман. Ўлмаса, соғ бўлса, бир куни қайтиб келади. Ахир унинг айби йўқ-ку», деди ва дарров овсинига қўнғироқ қилиб, қизларининг кенжасини уникига жўнатишни илтимос қилди. Кейин эри билан бўлган воқеани гапириб берди. У шуларни айтаётганида Фазлиддинни олиб кетишганига роппа-роса уч кун бўлганди.

Хабарни эшитган заҳоти Фахриддин қизини олиб югуриб келди. Келинидан ҳамма нарсани ипидан игнасигача сўраб олди. Кейин:

— Мен унга жуда баландга чиқиб кетяпсан, у ердан ҳали тушиш ҳам керак. Тушаётганингда бир жойингни бир нима қилиб олсанг, нима бўлади, деб неча юз марталаб айтганман. Майли, зоримиз бор, зўримиз йўқ. Ҳализамон биз билмабмиз, билмай домлани олиб кетибмиз, деб қайтариб олиб келиб қолишади, — дея Малоҳатнинг кўнглини кўтарган бўлди. Сўнг қизини қолдириб, ўзи кетди.

Кейинги кун эса Алишер хотини билан келди. У ҳам Малоҳатни сўроқ-саволга тутди. Аммо у Фахриддин айтган гапларни айтмади.

— Кўр бўлишади. Шундай катта олимни олиб кетишган бўлишса, кўр бўлишади. Бутун дунё биладиган катта олим. Топганини одамларга тарқатадиган катта олим, — деди.

Кейин у ҳам кетди.

Малоҳат ҳам эри қилган ишни қила бошлади. Фақат Малоҳат Қуръонни китобдан тиловат қиларди…

* * *

Ниҳоят Фазлиддинни сўроқ-саволга тутиш учун бошқа бир хонага олиб боришди.

— Ўҳ, — деди уни кўрган терговчи, — мен сенларга бомжни эмас, анави олимни олиб келинглар, дегандим!

Конвой бола қўлини кўксига қўйиб тиржайди.

— Мана шу сиз сўраган маҳбус, — деди конвой.

— Войбўй, бу ёққа олиб келишдан олдин сал-пал чўмилтириб олсанглар ўлармидинглар? Кейин тузукроқ кийим қуриб кетганмиди? Ҳамма ёғини кир босиб кетибди. Агар бунинг уйидагиларига битта айтганларингда, кунига ўн марта алмаштиришга етадиган кийим-бош олиб келиб беришарди. Булар роса бой. Дунёнинг пулини босиб ётган одамлар булар! — деди терговчи ва «конвой»нинг кетишига рухсат берди. Ўзи эса чўнтагидан бир қути чекадиганини олиб столнинг устига ташлади. Сўнг Фазлиддинга қараб:

— Чекасанми? — дея сўради.

— Йўқ, — деб жавоб қайтарди терговчининг «конвой» билан бўлган суҳбатини эшитиб, кўнгли оғриган Фазлиддин.

— Олим одам чекмайдими?! Ол-а! Унда шунча китобни титкилаш, шунча нарсани топиб, кейин уни бир жойларга кўчириб қўйишга кетган асабларни тинчитиш учун нима қилардинг? Ё сен ҳам фақат кўчириш билан тирикчилик қилиб юргансанми?

— Балки.

— Йўқ, сен балосан. Сен одамларга ўхшаб кўчирмагансан. Сен керакли нарсаларни, биров эътибор бермайдиган нарсаларни…

— Менга қара, ёшинг нечада? — дея терговчига ўткир нигоҳини қаратди Фазлиддин.

— Йигирма саккизда. Нимайди?

— Мени сенсирашинг ғалати туйиляпти-да. Деярли икки баробарга кичкина экансан.

— Нима қилибди шунга? Хоҳласам, сенсирайман. Хоҳласам, бошқа нарса қиламан, — деб у гугурт чақиб, чекадиганини тутатиб олди. Сўнг тутунни ичига ютиб, маҳбус-олимнинг юзига пуфлади.

Фазлиддиннинг қўллари мушт бўлиб тугилди. Ахир неча замонлардан бери унга биров бундай муомала қилмаган. Эҳтимол, умуман қилмагандир ҳам. Бу бўлса…

— Лекин отанг яхши одам бўлган экан, — деди Фазлиддин аччиқ кулиб.

— Нимага бўлган экан? Ҳозир ҳам бор.

— Мендан кичкинадир.

— Балки. Лекин у мени одам қилиб тарбиялаган.

— Кўриниб турибди. Нега чақиргандинг мени?

— Нима ишинг бор!

— Устимдан кулиш мақсадинг бўлган бўлса, бунга эришдинг.

Терговчи хунук иржайди. «Конвой»ни чақирди. «Олиб бориб тиқиб ташла, яна озгина чирисин», деди.

Фазлиддин талай муддат ўзига келолмади. Қаттиқ темир каравотнинг бир чеккасига ўтириб кўзларини юмди. «Оддий нутфадан бўлган ғофил бир банда. Оғзидан нима гап-сўз чиқаётганига эътибор ҳам бермайди. Ҳатто отасини эслатганимда, бир туки қилт этмади. Шундай нобакордан хафа бўлишим керакми? Шундай экан, бемаза ўй-хаёлларни нарига суриб, керакли нарса тўғрисида бош қотирай», дея ўйлади у ва яна Қуръон тиловатига киришди…

Шу ўтиришда тўрт пора ўқиди. Яна давом эттирди. Бироқ унга овқат олиб келиб қолишди. Бу сафар янги қўриқчи келибди. Хийла истарали экан у. Энг муҳими эса унинг салом бергани бўлди. Бунгача келганлар безрайиб «мана», дея алюмин идишни эшикнинг ёнига тақиллатиб қўйиб кетишарди. Бу эса келтириб қўлига берди.

— Домла, нима хизмат бўлса, эшикни тақиллатиб айтаверинг. Мен шу яқинда бўламан, — дея чиқиб кетди.

Фазлиддиннинг руҳи анча кўтарилди.

— Бўларкан-ку одамга ўхшаб гапирса, — дея пичирлади у ва келтирилган мағзавасифат шўрвага нон ботириб ея бошлади.

У қамалганидан бери овқатнинг тури иккита эди. Бир сафар қуюқ, кейинги сафар суюғидан беришади. Фазлиддин уларнинг номларини билмайди. Ўзи умуман бунақа овқатларда ном бор-йўқлигидан ҳам бехабар. Билгани суюқ билан қуюқ. Ўзиям калорияси роса паст. Ейсан, икки соат нари-берига ё боради, ё бормайди. Очқайсан, ортиқча ҳаракат қилмай, ўтирган жойингда очқайсан… Аммо кейин шунисигаям шукур қиласан. Агар шуни ҳам бермаса, нима қилардинг? Додингни кимга айтардинг?

У овқатланиб бўлиб, идишни кираверишда, чап томондаги бурчакда, деворга илинган қўл ювгичда ювди… Энди ҳалиги… одам ҳазм қилолмайдиганини чиқарадиган жой ҳам шу ерда эди. Биринчи куни Фазлиддин ҳар сафар кўзи тушавермаслиги учун қўриқчилардан илтимос қилиб, ярим қулочча келадиган қоғозни олиб, шунинг устига эҳтиётлаб ёпиб қўйганди… Бироқ барибир ундан бадбўй ҳид келиб туради. Бошида Фазлиддин кўниколмай қийналди. Аммо аста-секин шунга ҳам кўникиб қолди…

У ўша ҳид кийимига ўтириб қолганлигини жуда яхши биларди. Шундан қийналарди. Ахир намоз ўқийди, тиловат қилади. Шу ҳолида Худога юзланиш уни азоблайди… Узлуксиз тавба қилади. Йиғлайди. Ич-ичидан йиғлайди. Сўнг пешонасига уриб, талай муддат ўтириб қолади… Бошда бирор ўн кун мана шундай бўлди. Охири бунга ҳам кўникди у.

Бу сафарги қўриқчи йигит бошқалари каби янаги овқат берилаётган пайтда келмади. Дарров келди. Ювилган идишни кўриб жилмайди.

— Домла, бекор қилибсиз. Ювадиганлар бор эди, — деди.

— Эй-й, қўйсанг-чи. Бошқа қиладиган ишим йўқ. Эрмак-да. Сенинг исминг нима? — деди Фазлиддин.

— Нодир, — дея қисқа жавоб берди қўриқчи йигит.

— Яхши бола экансан, Нодир, — деб кулди Фазлиддин.

— Домла, овқат жуда оз эди. Яна олиб келиб берайми? — дея сўради Нодир.

— Йўқ. Кўп овқат ҳам бизга тўғри келмайди.

— Орамизда қолсин, домла. Тўрт камера нарида сизни ҳурмат қиладиган одамлар ўтирибди. Шулар салом айтиб юборишди. Бир пайтлар сиздан кўп яхшиликлар кўришган экан.

— Ким экан улар?

— Яхши одамлар, десанг бўлди, дейишди. Кўп қолиб кетдим. Бўпти, майли, домла.

— Ҳа, ҳа. Майли. Боравер, — дея кулди Фазлиддин.

Нодир кетганидан кейин у «яхши одамлар» кимлар эканлигини билиш мақсадида анча калласини қотирди. Бироқ билолмади. Бир пайтлар у Каримбой билан жуда яқин эди. Каримбой тўдабоши эди. Айтгани — айтган, дегани — деган эди. Бироқ кейин улар кўришмай кетишди. Бир сафар Каримбойнинг чет элга қочиб кетганини эшитди. Кейин унинг компанияларига қилинган ҳужумлар ҳам қулоғига чалинди. «Каримбой ака ўзи, аслида, яхши одам. Бировга унчалик зиёни тегмайдиган одам эди. Лекин қиладиган амаллари… Йўқ, мен унинг нима амаллар қилишини жуда оз билардим. Ҳа, жуда озини билардим. Бу эса у ҳақда якуний тўхтамга келишимга камлик қилади… Тўхта, сен ўзинг ким бўлибсанки, биров ҳақида тўхтмага келасан? У сенга яхшилик қилганми? Ҳа, қилган. Қилганда ҳам унча-мунча эмас. Бундан чиқди, сен уни рози қилишинг керак. Бўлмаса, қарздор бўласан ва қиёматда ўша қарзингни албатта тўлайсан», дея хаёлидан ўтказди Фазлиддин.

Бир ҳафта мобайнида уни яна ўз ҳолига қўйишди. Биров бир нима сўраш учун терговга ҳам чақирмади. Аммо шу бир ҳафта ўтиб, уни «конвой» камерадан йўлакка олиб чиқди. Ғира-шира ёритилган йўлак.

Яна ўша терговчи ўша жойида ўтирарди. Фарқи — олдинги сафар келганида, у қоғоз титкилаш билан овора бўлиб ўтирганди. Бу сафар бурқситиб чекаётган экан. Унга кўзи тушиши билан Фазлиддиннинг пешонаси тиришди.

— Ўҳ! Жаноби олийларининг шахсан ўзлари келибди-ку! — дея ҳайқирди терговчи оғзидан паға-паға тутун чиқариб.

Фазлиддин қаҳрли ўткир нигоҳини унга қадади.

— Ҳа, домулло! Нима, мен сизнинг арпангизни хом ўрганмидим? Еб юборгудай қараяпсиз?.. Анави жойга ўтир, башарангни бужмайтирмасдан!..

Фазлиддин у кўрсатган жойга ўтирди.

— Қалай, бизнинг меҳмонхона, маза қиляпсанми? Ҳа, кўриниб турибди, роса кайф қилаётганга ўхшайсан.

— Ҳа, зўр.

— Ҳали буниси ҳолва, шундай ажойиб ва ғаройиб жой борки, олиб боришса, бир умрга қолиб кетишни тусаб қоласан!

— Унда нимани кутяпсан, ўша жойга олиб бориб ташламайсанми? Ҳар қалай, ҳаво алмаштирардим.

— Шошилма, борасан ҳам, кўрасан ҳам. Кайфингни қиласан ҳам. Ҳозир ейсан, ётасан. Биров мушугингни пишт демайди. Агар пишт деб қолишса борми, онагни учқўрғондан кўрасан.

— Ҳой, ҳамма нарсанинг чегараси бор. Қўполликниям. Имконият бор экан деб, ҳар нимани валдирайверма! — деди бу сафар Фазлиддин ғазаб билан.

— Нима қиласан? Қўлингдан нима келади?! Мен сени чиритиб юборишим мумкин. Лекин сен кучукнинг азобини тортишдан бошқасига ярамайсан! Олимлигинг, бошқа бало-баттарларинг мен учун икки тийинга қиммат, тушундингми?!

(Асарнинг давомини бироздан кейин ўқийсиз)